Nie wiem czy Bóg istnieje, ale byłoby z korzyścią dla Jego reputacji, gdyby nie istniał" - Renard

Trzeci etap wyznaczony jest przez wej[cie tego terytorium pod wpBywy totalitarnego paDstwa komunistycznego. Jest to moment istotny dlatego, |e pierwszy raz terytorium pogranicza polsko-ukraiDskiego zostaje rozdzielone granic paDstwow. Ponadto paDstwo komunistyczne (przede wszystkim ZSRR, ale te| i Polska) wprowadziBo wBasny model stosunków ekonomicznych, etnicznych i spoBecznych, co skBania do uwzgldnienia ostatnich 50 lat jako odrbnego etapu historii stosunków etnicznych na tym pograniczu. Nie bdzie przesad stwierdzenie, |e opisywane terytorium ju| od czasów wczesnego [redniowiecza miaBo charakter pograniczny1. WizaBo si to z cigB rywalizacj polityczn ró|nych o[rodków wBadzy i pocigaBo za sob czste zmiany przynale|no[ci paDstwowej (tylko w XX wieku miaBo to miejsce piciokrotnie). Przy tym pogranicze to zawsze stanowiBo caBo[ terytorialn i dopiero w 1939 r. zostaBo rozdzielone na dwie cz[ci wchodzce w skBad ró|nych re|ymów paDstwowych. Równie| historia przenikania si kultur oraz Na temat [redniowiecznej i nowo|ytnej historii pogranicza patrz: Serczyk 1979; Sub-tielnyj i {ukow[kyj 1993; Magocsi 1996. 98 mieszania grup etnicznych na tym terytorium siga [redniowiecza. Oprócz dominujcych |ywioBów etnicznych, ruskiego i polskiego, na charakter tego pogranicza wpBywali te| {ydzi, Niemcy, Ormianie. Historyczne trwanie istniejcych obok siebie grup etnicznych, ich wzajemne oddziaBywania wytworzyBy na tym terytorium bardzo zBo|on mozaik kulturow, która przetrwaBa a| do II wojny [wiatowej. Ow mozaik mo|emy rozpatrywa jako ukBad, czy ukBady grup kulturowych istniejcych na pograniczu w pewnej spoBecznej symbiozie (por. Wódz i Wódz 1995). U podBo|a istnienia tej, znanej nam choby z literackich opisów StanisBawa Vincenza i Andrzeja Ku[niewicza, etniczno-kulturowej mozaiki galicyjskiej (a wic takiej, jaka istniaBa tu pod koniec XIX i na pocztku XX wieku) znajdowaBy si wieki trwajce procesy spoBeczne. Prócz przenikania si kultur, a wic dyfuzji pewnych wzorów kulturowych midzy poszczególnymi etnosami, nastpowaBy w poszczególnych kulturach przemiany wewntrzne