Nie wiem czy Bóg istnieje, ale byłoby z korzyścią dla Jego reputacji, gdyby nie istniał" - Renard
Dawni zaborcy, szczeg�lnie Niemcy i Rosja, nie pogodzi�y si� z tym stanem rzeczy. Odrodzenie pa�stwowo�ci polskiej traktowa�y, jako spraw� przej�ciow�, w j�zyku politycznym wyra�a�o si� to w sformu�owaniu pa�stwo sezonowe. II Rzeczypospolita musia�a sprosta� wielu wyzwaniom wojennym i wewn�trznym konfliktom na tle narodowo�ciowym (30% ludno�ci stanowi�y mniejszo�ci narodowe, mi�dzy innymi Ukrai�cy, �ydzi i Niemcy). Polska graniczy�a w latach mi�dzywojennych z sze�cioma pa�stwami: Niemcami, Czechos�owacj� (do czasu jej rozbioru, kiedy uzyska�a granice z W�grami), Rumuni�, ZSRR, Litw� i �otw�. Najbli�sze otoczenie zewn�trzne by�o Polsce ma�o przychylne. Przez wiele lat nie mia�a ona uregulowanych stosunk�w z Rosj� Radzieck�, Litw�, Niemcami i Czechos�owacj�. W stosunkach z tymi pa�stwami istnia�y powa�ne problemy, kt�re niejednokrotnie przeradza�y si� w konflikty. Na stosunkach Polski z Rosj� Radzieck� (ZSRR) i Niemcami ci��y�y powa�ne spory o granice, za� na stosunkach polsko-czechoslowackich - sprawa podzia�u �l�ska Cieszy�skiego. Natomiast sprawa przynale�no�� Wilna nie pozwoli�a uregulowa� traktatowo stosunk�w z Litw�. Z dzisiejszej perspektywy mo�na powiedzie�, �e podpisane w latach trzydziestych deklaracje o niestosowaniu si�y ze Zwi�zkiem Radzieckim i Niemcami odbiega�y od intencji sygnatariuszy i mia�y znaczenie tylko taktyczne5. W ocenie �wczesnego ministra spraw zagranicznych Aleksandra Skrzy�skiego, w latach dwudziestych granica polska w by�a 75% zagro�ona, w 20% niepewna, a tylko 5% bezpieczna6. Fakt, �e otoczenie mi�dzynarodowe w tym okresie nie sprzyja�o Polsce uczyni� koncepcj� dw�ch wrog�w (Niemiec i ZSRR) g��wn� przes�ank� polityki zagranicznej. ROZDZIA� O-PS - otoczenie sk�adaj�ce si� z pa�stw s�siaduj�cych O-SI - otoczenie - system integracyjny O-SM - otoczenie - system mi�dzynarodowy 4 O trzecim rozbiorze I Rzeczypospolitej stanowi�y dwa traktaty - rosyjsko-pruski z 3 stycznia 1795 roku i rosyjsko-prusko-austriacki z 24 pa�dziernika 1795 roku. 5 W 1932 roku zosta� podpisany Pakt nieagresji mi�dzy Rzecz�pospolit� Polsk� i ZSRR, a w 1934 roku - Deklaracja miedzy Polsk� i Niemcami o niestosowaniu przemocy. 6 Por. A. Skrzy�ski, Polska a pok�j. Warszawa 1924, s. 80. 980 KU TRZECIEJ RZECZYPOSPOLITEJ 981 MI�DZYNARODOWE OTOCZENIE POLSKI W okresie mi�dzywojennym Polska by�a cz�onkiem 21 spos'r�d 48, w�wczas istniej�cych, organizacji mi�dzynarodowych. Cz�onkostwo Polski w Lidze Narod�w �ci�le wi�za�o si� z odbudow� pa�stwa polskiego, kszta�towaniem si� systemu politycznego i ustalaniem granic. Odrodzona Polska znajdowa�a legitymacj� dla swojego istnienia r�wnie� w systemie pa�stw Ligi Narod�w. Jednak sprawy mniejszo�ci narodowych i problemy z granicami spowodowa�y, �e relacje Polski z t�, pierwsz� uniwersaln� organizacj� mi�dzynarodow� by�y zmienne. W 1945 roku Polska nie mia�a mo�liwo�ci swobodnego wyboru decydowania o kszta�cie i charakterze systemu politycznego. Norman Davies podkre�la, �e ZSRR -w wyniku wojennych podboj�w oraz stosowania polityki przemocy i terroru - doprowadzi� do ustanowienia w Polsce i w pozosta�ych krajach Europy Po�udniowo - Wschodniej systemu politycznego opartego na modelu sowieckim7. Z kolei Zbigniew Brzezi�ski uwa�a, �e kontrola nad Polska by�a przedstawiana jako g��wna gwarancja bezpiecze�stwa rosyjskiego i jako wewn�trzna sprawa Rosji, nie podlegaj�ca negocjacjom z Zachodem8. Sowietyzacja systemu politycznego w Polsce by�a procesem, w kt�rym w�asna kultura polityczna, tradycje niepodleg�o�ciowe, rola Ko�cio�a katolickiego, a tak�e poczucie obco�ci narzuconego systemu pozwoli�y na szcz�tkowe zachowanie w�asnej specyfiki. Nie ulega w�tpliwo�ci, �e system polityczny w latach 1945�1956 mia� charakter totalitarny, a po 1956 roku ewoluowa� w kierunku systemu autorytarnego. Otoczenie pa�stw s�siaduj�cych zawiera�o si� w systemie integracyjnym, kt�ry � przy swoistej interpretacji poj�cia integracji - stanowi�y RWPG i Uk�ad Warszawski. W praktyce otoczenie pa�stw s�siaduj�cych i otoczenie integracyjne by�o radzieck� stref� wp�yw�w w Europie, kt�ra powsta�a po zako�czeniu II wojny �wiatowej. Spos�b oddzia�ywania tak rozumianego otoczenia mi�dzynarodowego na funkcjonowanie systemu politycznego w Polsce formalnie by� oparty na systemie sojuszy dwustronnych i wielostronnych9. W latach 1943-1949, a wi�c w stosunkowo szybkim czasie, pa�stwa radzieckiej strefy wp�yw�w, okre�lane p�niej mianem pa�stw tzw. demokracji ludowej, zawar�y pomi�dzy sob� 23 uk�ady sojusznicze. Polska ju� 21 kwietnia 1945 roku zawar�a z ZSRR Uk�ad o przyja�ni, wsp�pracy i pomocy wzajemnej, kt�ry stanowi� o kontynuowaniu wsp�lnej walki z Niemcami hitlerowskimi, jednocze�nie wi�za� prowadzenie polskiej polityki zagranicznej zgodnej ze strategi� radzieck�. Podobne uk�ady zawar� ZSRR z pozosta�ymi krajami Europy �rodkowo - Wschodniej. Ponadto kraje te zawar�y mi�dzy sob� - ka�dy z ka�dym - r�wnie� podobne uk�ady. Polityka traktatowa nie odpowiada�a rzeczywistym kontaktom mi�dzy tymi pa�stwami. Bardzo wa�ne by�y kontakty pomi�dzy partiami komunistycznymi. Chocia� trzeba przyzna�, �e na tej p�aszczy�nie dochodzi�o tak�e do spor�w, a nawet do ostrych konflikt�w ideologicznych. Decyduj�ce jednak znaczenie mia�a si�a wynikaj�ca z radzieckiej obecno�ci wojskowej w pa�stwach tworz�cych najbli�sze otoczenie mi�dzynarodowe Polski. Wojska radzieckie stacjonowa�y w Polsce do 1956 roku bez specjalnych podstaw prawnych. Odwil� polityczna w 1956 roku sprawi�a, �e uregulowano ich status w umowie dwustronnej zawartej 17 grudnia 1956 roku. Legitymacj� do stacjonowania radzieckich wojsk w Polsce (P�nocna Grupa Wojsk z dow�dztwem w Legnicy) by�o stacjonowanie Zachodniej Grupy Wojsk Armii Radzieckiej na terytorium 7 Por. N. Davies, Europa. Rozprawa historyka z histori�, Krak�w 1999, s. 1162. 8 Por. Z. Brzezi�ski, Plan gry. USA-ZSRR, Warszawa 1990, s. 45 i 75. M Por. H. Fiedler. Das bilaterale Paktsystem, [w:] Osleumpa - Handbuch, Sawjenuiion, Bd. III: Yolkerrechtslheorie wid Vertragspt>litik, Koln 1976. NRD. Po 1968 roku znaleziono tak�e uzasadnienie dla stacjonowania wojsk radzieckich w Czechos�owacji
