Nie wiem czy Bóg istnieje, ale byłoby z korzyścią dla Jego reputacji, gdyby nie istniał" - Renard
W niekt�rych krajach, jak na przyk�ad we Francji, w Niemczech i innych musi ona liczy� si� z arystokracj� feudaln�. Kompromis mieszcza�sko-feudalny jest cech� wielu re�im�w politycznych pa�stw europejskich. Nie zazna�y tego elity rz�dz�ce w Stanach Zjednoczonych Ameryki, gdzie nie wyst�pi�y obci��enia feudalne. Republikanizm nowo�ytny zapocz�tkowany rewolucj� ameryka�sk� i francusk� rozpowszechnia si� bardzo powoli. Dosy� wspomnie�, �e przed pierwsz� wojn� �wiatow� tylko trzy pa�stwa w �wiecie przybra�y form� republika�sk�: Stany Zjednoczone, Francja, Szwajcaria. W pozosta�ych niepodleg�ych ' pa�stwach dominuj� r�ne monarchie, kr�lestwa lub cesarstwa z ca�ym baga�em konsekwencji konserwatywnych w �yciu politycznym i ogranicze� wol- ' no�ci obywatelskich. Nowa forma pa�stwa toruje sobie bardzo powoli racj� . bytu obywatelskiego. Stosunki spo�eczno-gospodarcze przemawiaj� ju� za nowym typem pa�stwa. Konstytucjonalizm republika�ski toruje sobie drog� w wielu pa�stwach. Przyjmuje o�wieceniowe idea�y ustrojowe w formie zasad i urz�dze� ustrojowych oraz mechanizm�w dzia�ania w�adzy pa�stwowej. System rz�d�w parlamentarnych w Europie rozpowszechnia si� na wiele pa�stw, a w Ameryce utrwala si� system prezydencki. Prawo wyborcze wielu pa�stw znosi cenzusy wyborcze, a wi�c zmierza do powszechno�ci i zwi�kszania roli wyborc�w w kreacji organ�w pa�stwowych. Wielkim prze�omem sta�o si� zr�wnanie ko~ biet z m�czyznami w politycznych prawach wyborczych, dokonane na szer 4 J. Gray, Liherali=m, Krak�w 1994, s. 94. sZ� skal� po pierwszej wojnie �wiatowej. W�adza wykonawcza przesz�a ewolucj� oddzielania si� od w�adzy monarszej i sta�a si� kreowan� przez cia�a parlamentarne oraz przez nie kontrolowane i przed nimi odpowiedzialne. W�adza s�downicza kszta�tuje si� na zasadzie w�adzy niezale�nej, podleg�ej prawu i dzia�aj�cej na podstawie prawa. Kszta�towana administracja publiczna wed~g wzorca biurokracji doskona�ej Maxa Webera - wybitnego niemieckiego uczonego prawnika i socjologa - stawa�a si� si�� decyduj�c� w rz�dzeniu. Cen- tralistyczno-biurokratyczne nowoczesne pa�stwo przesi�kni�te nawykami mo�archistycznymi wyrasta�o na pot�g� spe�niaj�c� funkcje publiczne, ale i zarazem na stoj�c� ponad spo�ecze�stwem5. Pa�stwo okresu wczesnokapitalistycznego opieraj�c si� na koncepcji liberalizmu, ewoluuje w wielu bardziej rozwini�tych krajach pod wp�ywem uk�adu si� wewn�trz kraju, nacisku grup pracuj�cych i oddzia�ywa� radykalnych ruch�w politycznych w kierunku pa�stwa liberalno-demokratycznego bardziej dostosowanego do rozwini�tej cywilizacji ludzkiej XX wieku. Pa�stwo tego okresu, jak ka�de pa�stwo w dziejach spo�ecze�stwa, w swoim dzia�aniu stosuje �rodki przymusu i przemocy, niekiedy bardzo brutalne w okresach konflikt�w spo�ecznych i wyst�pie� robotniczych. Aparat pa�stwa sta� si� si�� s�u�ebn� stoj�c� na stra�y interes�w si� spo�ecznych rz�dz�cych i w�adaj�cych �rodkami produkcji. Pa�stwo to zawsze pozostaje zdeterminowane spo�ecznie i politycznie. Nie pozostaje si�� neutraln� i oboj�tn� na kwestie interes�w spo�ecznych. Wprowadzanie demokratycznych praw politycznych i wolno�ci obywatelskich do urz�dze� ustrojowych pa�stw i mechanizm�w �ycia publicznego przebiega niezwykle powoli i z wielkimi oporamib. Na upowszechnienie demokratycznych zasad prawa wyborczego trzeba by�o ponad wieku od czasu francuskiej Deklaracji Praw Cz�owieka i Obywatela z 1789 roku. Republika�ska Francja zdoby�a si� na zr�wnania praw wyborczych kobiet z m�czyznami dopiero w 156 lat po proklamowaniu idei r�wno�ci. Opory i zahamowania demokratyzacji �ycia spolecze�stwa wyst�puj� w zatrwa�aj�cej skali. Klasy spo�eczne starego ustroju feudalnego staraj� si� powstrzyma� emancypacj� grup spo�ecznych pracuj�cych i poni�anych w dziejach historii. Na procesy przemian ustrojowych i wprowadzanie nowych urz�dze� demokratycznego pa�stwa du�y wp�yw wywar�y idee socjalistyczne i nacjonalistyczne oraz stoj�ce za nimi masowe ruchy polityczne, zw�aszcza w Niemczech, Francji, Wielkiej Brytanii. Nale�y te� dostrzega� oddzia�ywanie rozwoju goSPodarezego, przekszta�ce� strukturalno-spo�ecznych i politycznych oraz �wiadomo�ciowych po wielkim kataklizmie pierwszej wojny �wiatowej, a tak�e S ~'1. Sobolewski, Zasady demokracji btrr�ua=yjr~ej i ich zastosowanie, Warszawa 1969, s. 120-124
