Nie wiem czy Bóg istnieje, ale byłoby z korzyścią dla Jego reputacji, gdyby nie istniał" - Renard
Mimo to, w czerwcu 1948 roku, wyra�ali oni niewielkie zaufanie do Trumana i zamierzali g�osowa� na Deweya. Tymczasem tu� przed wyborami zmienili swe zamiary. Ostateczny ich wyb�r kandydata demokratycznego by� zatem reaktywacj� poprzedniej tendencji. 128 Bernard Berelson, Paul Lazarsfeld, William McPhee s Szczeg�owe studia przypadk�w daj� orientacj� dotycz�c� sposobu w jaki taka reaktywacja zachodzi. Pewien obraz wy�ania si� ju� jednak tak�e z materia��w dostarczonych przez badanie panelowe. Cz�sto przekonywali�my si�, �e na pocz�tku sekwencji odbywa si� "konsultacja" z przyjacielem, m�em, ojcem, bratem, matk�, lub inn� osob� darzon� autorytetem w kwestii polityki. Czasami sprowadza si� to do prostego rozkazu zmiany intencji wyborczej. Cz�ciej jednak rozm�wca nie musi "m�wi�" wyborcy, co ma robi�. Wyborca, prowadz�c rozmowy i konsultacje, wyci�ga wnioski sam. Zwraca si� do swego otoczenia spo�ecznego z pro�b� o rad�, ono za� sugeruje mu zwykle t� parti�, kt�rej samo jest zwolennikiem. Po tej fazie konsultacji z innymi lub z samym sob�, nast�puje etap kolejny - przypadaj�cy najcz�ciej na kulminacyjny punkt kampanii. Teraz owa �wie�o uformowana, lecz "surowa" intencja wyborcza zaczyna obrasta� w podtrzymuj�ce j� ukierunkowanie uwagi, zmiany w postawach a cz�sto tak�e wzrost zainteresowania kampani�. Ludzie znajduj� czas by podyskutowa� o polityce, pos�ucha� i przeczyta� wiadomo�ci, poszerzy� zakres opinii o wyborach tak by wykroczy� poza przeci�tn�. Zdarzaj� si� przypadki, w kt�rych trudno zidentyfikowa� faz� pierwsz� - bezpo�redniego osobistego wp�ywu. To, co zauwa�amy, to raczej stopniowo narastaj�ce uczucie dyskomfortu, prowadz�ce do erozji intencji wyborczej, przybieraj�cej posta� czasowego wy�amania si� z grupy. Cz�sto w strukturze postaw takich respondent�w dostrzec mo�na wyra�nie s�absze punkty; lubi� kandydata, ale nie zgadzaj� si� z jego pogl�dami lub na odwr�t. Stopniowo nacisk przesuwa si� na element negatywny, prowadz�c do erozji ca�ej "dewiacyjnej" intencji wyborczej, kt�ra zast�piona zostaje intencj� "w�a�ciw�". Zagadnienie reaktywacji nale�a�oby poleci� uwadze psycholog�w eksperymentalnych. Postawiliby zapewne pytania w rodzaju: jak d�ugo mo�e przetrwa� ukryta dyspozycja, by jeszcze zdolna by�a do reaktywacji? Z pewno�ci� przychodzi taki moment, gdy zostaje ona ju� na zawsze pogrzebana i �aden zewn�trzny nacisk nie b�dzie w stanie jej o�ywi�. Jak� rol� odgrywaj� okoliczno�ci, w kt�rych po raz pierwszy nast�pi�o odej�cie od pierwotnej intencji? Co jest �atwiej reaktywowa�: dawne zainteresowanie, kt�re dopiero co zosta�o zast�pione innym, czy te� zainteresowanie, kt�re w jaki� spos�b zosta�o zawiedzione i st�umione? Czy istniej� regu�y ��cz�ce okoliczno�ci, w kt�rych dosz�o do pierwotnego uformowania intencji z okoliczno�ciami, w kt�rych nast�pi�a jej reaktywacja? Przy jakiej proporcji podobie�stw i r�nic w tych dw�ch sytuacjach naj�atwiej dochodzi do reaktywacji? A jakie podej�cie do zagadnienia reaktywacji zaproponowa� mo�e badacz panelowy? Przede wszystkim, o czym nale�y pami�ta�, on ten proces identyfikuje. To badacz panelowy obserwowa� przesuni�cia w intencjach wyborczych podczas kilku miesi�cy kampanii 1948 roku i zauwa�y�, �e w�r�d tradycyjnych demokrat�w pojawi�o si� znacznie wi�cej "rebeliant�w" na pocz�tku lata ni� w dniu wybor�w. Nast�pnym krokiem badacza panelowego jest znalezienie odpowiedzi na pytanie o charakterystyk� os�b, kt�rych pierwotne demokratyczne predyspozycje zosta�y ostatecznie reaktywowane. Okazuje si�, �e s� to osoby ma�o zainteresowane polityk�, kt�rych postawy w�asne oraz postawy najbli�szego otoczenia spo�ecznego wykazuj� sprzeczn� struktur�. Na jaki� czas porzuci�y one sw�j pierwotny zamiar wyborczy, po czym ostatecznie do niego powr�ci�y. Osoby te rzadziej podejmowa�y dyskusje polityczne, ale je�li ju� w nich uczestniczy�y, by�y bardziej podatne na wp�ywy z nich pochodz�ce; by�y mniej aktywne w organizacjach zrzeszaj�cych klas� �redni� i dlatego ich okresowa intencja pro-republika�ska znalaz�a mniejsze poparcie. Co interesuj�ce, osoby te rzadko mia�y bezpo�redni kontakt z parti�, ale kiedy Spo�eczna psychologia decyzji wyborczych 129 ju� do niego dochodzi�o, by�y pod jego wielkim wra�eniem. Co wi�cej, na pocz�tku kampanii przywi�zywa�y niewielk� wag� do kwestii ekonomicznych; w miar� zbli�ania si� dnia wybor�w, zagadnienie to stawa�o si� dla nich coraz bardziej istotne. Warto zauwa�y�, �e nawet teraz, w tym kr�tkim podsumowaniu, operujemy "mechanizmami psychologicznymi", takimi jak: wsparcie ze strony pierwotnego �rodowiska, podatno�� na wp�yw propagandy, wzrost wyrazisto�ci, itd. Zmienne te mog� by� przedmiotem bada� panelowych, a ich wska�niki wielokrotnie, systematycznie obserwowane. Mo�emy stwierdzi� og�lnie, �e "mechanizm psychologiczny" zwykle dostrze�ony zostaje w�a�nie w procesie bada� jako�ciowych. Jego dalsze zg��bianie mo�e przybra� posta� b�d� eksperyment�w b�d� bada� terenowych, wykorzystuj�cych wywiad panelowy. Interpretacja tych danych empirycznych doprowadzi� mo�e do odkrycia kolejnych "mechanizm�w". Cykl ten mo�e by� zatem wielokrotnie powtarzany. Wydaje si� wi�c, �e relacja pomi�dzy badaniami panelowymi a analiz� psychologiczn� jest nast�puj�ca. Poj�cia psychologii teoretycznej musz� zosta� prze�o�one na zmienne, pozwalaj�ce zidentyfikowa� i scharakteryzowa� poszczeg�lnych respondent�w. Empiryczna analiza procesu pozwala zatem na testowanie zak�adanych przez teori� relacji. Zwykle jednak znaczna cz�� bada� terenowych, po�wi�cona jest eksploracji i prowadzi do wynik�w nieoczekiwanych
