Nie wiem czy Bóg istnieje, ale byłoby z korzyścią dla Jego reputacji, gdyby nie istniał" - Renard
28 Tam¿e, s. 9—10. 182 wybitnych — zdolnoœæ do wspó³pracy z ludŸmi bêd¹cymi w dyspozycji lub mo¿liwymi do pozyskania, niezale¿nie od w³asnych sympatii i antypatii. Nie dzia³a³ metod¹ kumplowsk¹. Wspó³pracowa³ doskonale zarówno z bliskim mu „Markiem" Spychalskim czy „Ignasiem" Log¹-Sowiñskim, jak z „Tomaszem" Bierutem, którego nie lubi³, czy z Bieñkowskim, z którym tak niedawno ostro siê pok³óci³. Posiedzenie inauguracyjne KRN w noc sylwestrow¹ 1943 r. by³o jego dzie³em, ale sam w nim udzia³u nie wzi¹³. Na jego wniosek KC PPR postanowi³, ¿e w sk³ad KRN wejd¹ z centralnego aktywu partii: Gomu³ka, Bierut, JóŸwiak, Loga-Sowiñski, Spychalski, Kliszko, Mija³, ¯ó³kiewski i inni, ale Gomu³ka, JóŸwiak, Loga-Sowiñski i Kliszko uczestniczyæ w posiedzeniu nie bêd¹. Nie mo¿na bowiem by³o wystawiaæ na ryzyko jednoczeœnie ca³ego kierownictwa partii i GL. St¹d Gomu³ka ¿ywi³ du¿¹ urazê do wydawców pierwszej powojennej edycji (w 1947 r.) protoko³u 1-szego posiedzenia KRN, którzy w przedmowie sprawê obecnoœci ujêli tak niejasno, ¿e sk³oni³o to póŸniej historyków do przyjêcia' tezy, ¿e nieobecnoœæ Gomu³ki i kilku innych dzia³aczy PPR by³a spowodowana jakimiœ bli¿ej nie znanymi, byæ mo¿e osobistymi przyczynami. Podejrzewa³, ¿e mia³o to na celu rzucenie nañ nieuczciwych pos¹dzeñ. Powo³anie KRN otworzy³o nowy etap dzia³añ politycznych, maj¹cych na celu jej umocnienie i obronê. Kierownictwo PPR stanê³o w obliczu trzech ró¿nych problemów. Obóz londyñski zareagowa³ na KRN spiesznym powo³aniem RJN i nasilon¹ propagand¹ antykomunistyczn¹84. Ze strony polskiej emigracji komunistycznej i agend kierowanych przez Dymitrowa pojawi³y siê zarzuty sekciarstwa. Nadal sta³a na porz¹dku dhia sprawa w¹skiej bazy KRN. E. Duraczyñski, op. cit., s. 3—4, 22. 183 3. W obliczu zarzutów sekciarstwa Mimo przerwania ³¹cznoœci KC PPR z Dymitrowem informacje o wydarzeniach w partii dociera³y do ZSRR. Leon Kasman, który od po³owy 1943 r. z polecenia Dymitrowa znajdowa³ siê wraz z uzbrojonym oddzia³em polskim i grup¹ dzia³aczy KPP na Polesiu, w tzw. kraju partyzanckim, pod koniec 1943 r. otrzyma³ z Moskwy informacjê o aresztowaniu Findera i Fornalskiej oraz o tym, ¿e „KC PPR nie istnieje". W zwi¹zku z tym wydano mu polecenie podzielenia oddzia³u na trzy grupy, skierowania siê w trzy ró¿ne regiony kraju, nawi¹zania kontaktu z lokalnymi organizacjami PPR i*GL oraz zorganizowania ich dalszej dzia³alnoœci bez odbudowywania centralnych ogniw. Sam Kasman mia³ ponadto dotrzeæ do Warszawy i wyjaœniæ przyczyny aresztowania FinderaK. Nie w pe³ni jest jasne, w jakim celu oddzia³ Kasmana zosta³ w po³owie 1943 r. przerzucony drog¹ lotnicz¹ na Polesie. By³ on za s³aby do samodzielnych dzia³añ (kilkudziesiêciu ¿o³nierzy), ale dobrze uzbrojony i bogato wyposa¿ony w ³¹cznoœæ. Sam Kasman twierdzi³, ¿e w pierwszych dniach stycznia 1944 r., gdy z 30 ludŸmi znalaz³ siê na LubelszczyŸnie i ustali³, ¿e KC PPR istnieje, otrzyma³ zadanie zapewnienia ³¹cznoœci PPR z Moskw¹ oraz zorganizowania bazy zrzutów broni dla GL i przerzutu skoczków spadochronowych kierowanych przez agendy Dymitrowa do ró¿nych partii komunistycznych w Europie26. Do sprawy tej jeszcze wrócimy. Za poœrednictwem oddzia³u Kasmana zosta³a w drugiej po³owie stycznia nawi¹zana ³¹cznoœæ radiowa i kurierska, przez któr¹ KC PPR przekaza³ Dymitrowowi informacjê o powo³aniu KRN, zwi¹zane z tym dokumenty, a tak¿e informacje o sytuacji w kraju i sprawach personalnych. 25 Leon Kasman, List do redakcji, „¯ycie Literackie", nr 11, 1982. 21 Kasman nazywa agendê kierowan¹ przez Dymitrowa „Komisj¹ Likwidacyjn¹ MK", a Gomu³ka — jak ju¿ o tym by³a mowa — Wydzia³em Informacji Miêdzynarodowej KC WKP(b). Przypuszczalnie obie relacje s¹ œcis³e, sz³o zapewne o dwie nazwy tej samej instytucji, której dzia³alnoœæ wykracza³a znacznie poza „sprawy likwidacyjne Komin-ternu". : • "'•"• . 184 Wydaje siê jednak, ¿e oœrodek Dymitrowa oraz kierownictwo radzieckie musia³o ju¿ wówczas posiadaæ równie¿ z innych Ÿróde³ wiadomoœæ o powo³aniu KRN. Byæ mo¿e pochodzi³a ona z napastliwych wzmianek w prasie obozu londyñskiego w kraju i w Anglii. Zreszt¹ Dymitrow — jak s³usznie przypuszcza³ Gomu³ka — musia³ byæ poinformowany przez Findera o .zamiarze powo³ania KRN. Widocznie przyjêto jako pewnik, ¿e po aresztowaniu Findera bez aprobaty Dymitrowa KRN powo³ana nie zostanie, gdy¿ 24 grudnia 1943 r. Stalin zaprosi³ do siebie grupê politycznych i wojskowych dzia³aczy ZPP oraz wyrazi³ zgodê na utworzenie komisji organizacyjnej Polskiego Komitetu Narodowego, czyli lewicowej alternatywy rz¹du londyñskiego. Komisja ta pod przewodnictwem Wandy Wasilewskiej rozpoczê³a niezw³ocznie prace i do 4 stycznia przygotowa³a niezbêdne wnioski i dokumenty dla proklamacji PKN: sk³ad personalny (Andrzej Witos na czele), dekrety, deklaracjê programow¹ K. Polskie œrodowisko komunistyczne w ZPP, a tak¿e wojskowe od d³u¿szego czasu zabiega³o o utworzenie czegoœ w rodzaju polskiego odpowiednika Komitetu „Wolnych Francuzów" de Gaulle'a. Silne by³y w tym œrodowisku ci¹goty, aby przynieœæ do kraju nie tylko wolnoœæ, ale równie¿ gotow¹ w³adzê. Mówi siê o tym wyraŸnie w dyskusji wewnêtrznej aparatu politycznego I Dywizji Piechoty im. Tadeusza Koœciuszki nad tzw. tezami nr l i nr 2. Ró¿nice pogl¹dów sprowadza³y siê w³aœciwie do tego, co bêdzie we w³adzy tej przewa¿aæ — czynnik polityczny czy wojskowy **. Obie kolejne wersje tez programowych opracowanych jesieni¹ 1943 r. przez oficerów polityczno-wychowawczych I Dy- 87 Ca³oœæ dokumentacji PKN, w tym protoko³y posiedzeñ komisji organizacyjnej wraz z oszczêdnym w s³owach ale kompetentnym wprowadzeniem Eleonory Syzdek, zamieszczono w: Sprawa powalania Polskiego Komitetu Narodowego w Moskwie, ARR, t. IX, 1984, s. 36—94. 28 E