Nie wiem czy Bóg istnieje, ale byłoby z korzyścią dla Jego reputacji, gdyby nie istniał" - Renard

z rabunku, zawodowego sportu, kradzieży, oszustw, prostytucji, jakiejś działalności artystycznej, ż jakiejś działalności politycznej. Znaniecki wyróżnia trzy odmiany ludzi zabawy: ludzi uprawiających zabawy towarzyskie, ludzi uprawiających zabawę — po- litykę i ludzi uprawiających zabawę — wojnę. Człowiekiem zabawy jest także dla Znanieckiego gangster, prostytutka wielkomiejska, człowiek mafii, zawodowy szuler. Człowiek, którego osobowość formuje się w sytuacjach zabawy n i e uważa żadnych swoich zadań życiowych ł czynności jakie wykonuje za obiektywnie ważne i wartościowe. Jest przyzwyczajony, że w zabawach raz te raz inne zadania i czynności są ważne i że się ciągle zmieniają. Drugą ważną rzeczą, której w zabawach się nauczył to to, że najważ- niejsze jest przystosowanie do grupy. A zatem umiejętność współżycia, liczenia się z wymaganiami grupy, lojalność. Uczy się, że ważna jest sympatia, że można otrzymać pomoc, że może jeden drugiego zastępować. Człowiek wychowany w sytuacjach zabawy uczy się, że wszystkie reguły zachowania, życia społecznego są umowne. Nie traktuje też serio filozofii, światopoglądu, istniejących praw, ustaw, obyczajów, nawyków kulturowych. Wszystko to traktuje jako „narzędzia" zabawy jaka uprawia, np. wojny czy polityki. Nabiera przekonania, że te reguły można dowolnie zmieniać tak, jak zmieniały się po uprzednim porozumieniu reguły zabaw w dzieciństwie i młodości. Najważniejsze dla człowieka kręgu zabawy jest aby grupa była z nie- 19 — Osobowość 290 Część /J: Rozwój osobowości go zadowolona, aby dobrze wykonywał chwilowe zadanie, aby był wolny i miał równe szansę w zabawie jak inni. Człowiek zabawy jest tolerancyjny i broni tolerancji. Nie dąży do rozwijania siebie, do coraz lepszego wykonywania swego zawodu. Uważa że tak, jak w zabawie, tak i w życiu każdy człowiek zespołu, grupy zabawowej może wykonywać dowolne funkcje i żadna działalność nie jest za trudna. Podejmuje się też każdej działalności, przed którą cofnąłby się człowiek dobrze wychowany mając poczucie braku kompetencji, lub człowiek pracy traktujący serio wynik ekonomiczny. Człowiek zabawy lubi zebrania, ceremonie, rytuały. Czynności te są (tak jak w zabawach) ważne same przez się i mają dla niego główną wartość. W zabawach grupowych wyrabiają się dążności do współza- wodnictwa o władzę i do popierania kandydatów na władców, co zostaje trwałą cechą w działalności np. politycznej. Im trudniejsze jest współzawodnictwo tym wyżej jest ceniona zdobyta władza. Człowiek zabawy jest zatem zamiłowanym działaczem i graczem politycznym. Wyraźnie to widać w walkach partii o władzę w USA. Uczestnicy gry politycznej nie interesują się specjalnie i nie przejmują ideologiami i programami, nie trzymają się też ich sztywno, bo to wszystko utrudnia ,,grę". Przyjmowanie jakichś poglądów i ideologii jest zazwyczaj racjo- nalizacjami dla pokrycia prawdziwego popędu do gry. Istnieje specjalny typ zabaw wojennych, który wytwarza nieco inny typ człowieka zabawy, człowieka — jak pisze Znaniecki — bojowca. W zabawach wojennych obowiązują nieco inne reguły gry. Tam ważna jest dyscyplina, bezwzględne posłuszeństwo, zrzeczenie się wolności osobistej na rzecz grupy. W grupie uprawiającej zabawy bojowe ustala się hierarchia jednostek w zależności od tego jak ważne zadania wykonują w walce. Człowiek, który długo brał udział w takiej aktywności uważa, że nabywa te cechy: uczy się zdyscyplinowania, poświęcenia dla grupy, po- słuszeństwa, absolutnej lojalności względem grupy, poczucia solidarności w obliczu „nieprzyjaciela". Człowiek, który długo brał udział w takiej aktywności uważa, że w życiu najważniejsza jest „walka", a samo życie powinno polegać na ,,przygotowywaniu się do walki". Ludzi zabawy cechuje silna zależność od kręgu innych uczestników zabawy. Są bardzo konformistyczni. Nierzadko upodabniają się do siebie strojem, sposobem bycia a nawet sposobem myślenia i odczuwania. Jest to znane zjawisko w zabawach, gdzie członkowie grupy, czy bandy mają wspólny strój, emblematy, sposób bycia. 291 R. 1: Charakterystyka procesów rozwoju osobowości Człowiek zabawy stara się zadowolić przede wszystkim krąg zaba- wowy i żywi głębokie przekonanie, że niezależnie od tego co robi, jeżeli dobrze wykonuje swoją funkcję w oczach grupy to będzie miał uznanie, aprobatę i krąg nada mu odpowiednie stanowisko, funkcję i zabezpieczenie materialne. W kręgu zabawy nie ceni się pozycji ekonomicznej jednostki, ceni się tylko to co jednostka może zrobić dla grupy. Dla człowieka zabawy ważne są te właściwości i te w sobie rozwija, które pomagają robić to czego wymaga grupa. Wśród ludzi zabawy ceni się pozycję ekonomiczną o tyle o ile pomaga ona robić to czego grupa wymaga. Dla człowieka zabawy uprawiającego politykę świat kultury i stosunków międzyludzkich przedstawia się jako łatwy, prosty, łatwy do manipulowania i regulowania. (Z n a -niecki, 1974, s. 260—303). Oprócz tych trzech układów cech osobowości specyficznych zdaniem Znanieckiego dla trzech kręgów wychowawczych, istnieją charaktery- styczne układy cech ludzi-dewiantów — zboczeńców