Nie wiem czy Bóg istnieje, ale byłoby z korzyścią dla Jego reputacji, gdyby nie istniał" - Renard
Magnesem, kt�ry przyci�ga� tu pierwszych �mia�k�w, by�y, jak i na Syberii, sk�rki zwierz�t futerkowych. Szlakami statk�w odkrywc�w ruszy�y trop w trop statki kupieckie z dobrze uzbrojonymi za�ogami. Kupcy wnet rozpocz�li o�ywiony handel z mieszka�cami Wysp Aleuckich i dalszych, le��cych na dzisiejszym Morzu Beringa. Jak ten �handel" wygl�da� w rzeczywisto�ci dowodzi fakt, �e wyspiarze u�ywali wszelkich sposob�w � podst�pu, zaskoczenia, oszustwa � by zamordowa� ka�d� ukazuj�c� si� na ich wyspach �blad� twarz". Widocznie po gorzkich do�wiadczeniach doszli do przekonania, �e �dobry Europejczyk � to martwy Europejczyk". Rosyjscy �owcy zwierz�t futerkowych byli przewa�nie zarazem �owcami tubylc�w, co wprawdzie doprowadza�o do szybkiego bogacenia si� intruz�w, z drugiej jednak strony najzupe�niej przypomina�o �redniowieczne metody Hiszpan�w i Portugalczyk�w w odkrytej Ameryce: zdobywa� jak najwi�cej, zagrabi� i zgarn�wszy zyski co pr�dzej ucieka�. Zwrot w tej krwawej gospodarce nasta� w�wczas, gdy na sce- I nie pojawi� si� Grigorij Iwanowicz Szelechow, kt�ry w stosunku ' do dawnych �rabusi�w" okaza� si� kolonizatorem, nowoczesnym. Szelechow pochodzi� z niezamo�nej rodziny kupieckiej ze �rodkowej Rosji. Ju� w pierwszych latach m�odo�ci wizja rentownego handlu futrami zwabi�a go z zapad�ej prowincji na Syberi�. Lecz na Syberii handel trzyma�y mocno w r�ku zasiedzia�e i licznie reprezentowane stare rody kupieckie. Trzeba by�o rusza� dalej � przez morze na l�d ameryka�ski. Za punkt wyj�ciowy swego przedsi�biorstwa obra� Ochock na zachodnim wybrze�u Morza Ochockiego, mniej wi�cej naprzeciw, po�udniowego cypla Kamczatki. Poniewa� nie mia� dostatecznych'' fundusz�w, jako wsp�lnika handlowego wzi�� Szelechow r�wnie m�odego kupca z Kurska, Iwana Golikowa. Przedsi�biorstwo^ w Ochocku rozwija�o si� doskonale, magazyny futer szybko nape�nia�y si� i opr�nia�y, a w kasie gromadzi�y si� ruble. Lecz na razie wszystko to by�y tylko zyski z po�rednictwa, z dalszej sprzeda�y futer. Szelechowa to nie zadowala�o: postanowi� sam dotrze� do �r�de� zakupu. \ Latem roku 1783 pop�yn�� z trzema statkami w stron� archi-j pelagu aleuckiego, do le��cej nieco dalej du�ej wyspy Kodiak. ' 226 Poczyna� tu sobie jednak zupe�nie inaczej ni� jego fatalni poprzednicy. Wyda� surowy rozkaz za�ogom: pod gro�b� najbardziej surowych kar nie wolno nikomu krzywdzi� miejscowych mieszka�c�w. Rzecz prosta, �e nie�atwo by�o prze�ama� nieufno�� tubylc�w zrodzon� z d�ugoletnich przykrych do�wiadcze� w stosunkach z Europejczykami. Lecz konsekwentne post�powanie Szelechowa da�o ostatecznie dobre rezultaty. Uda�o mu si� tyle uzyska�, �e mieszka�cy Aleut�w i Kodiaku uzbroiwszy w�asne oddzia�y przej�y na siebie odpowiedzialno�� za porz�dek i bezpiecze�stwo. Ze swej strony Szelechow zbudowa� na Kodiaku fort, a pod jego os�on� tak�e osad� mieszkaln� dla swych za��g. Bo z Kodiaku by� ju� krok tylko do Ameryki. Lecz do tego trzeba by�o poczyni� przygotowania. A przede wszystkim uzyska� pomoc carskiego dworu. Wyprawi� wi�c Szelechow swego wsp�lnika do Europy. Goli-kow sprawi�, �e caryca Katarzyna zainteresowa�a si� tym dalekowschodnim przedsi�biorstwem i � Szelechow zosta� wezwany na dw�r. Kiedy stamt�d wraca� na Wsch�d, wi�z� ze sob� po�yczk� rz�dow�. Lecz pieni�dze to jeszcze nie wszystko, znacznie wa�niejsze by�y wp�ywowe stosunki. A o te Szelechow umia� si� postara� i utrzymywa� je. Kiedy umar�, kierownictwo spraw przedsi�biorstwa przej�a w mocne r�ce wdowa po nim -� Natalia. Najwi�kszym osi�gni�ciem ostatnich miesi�cy jej �ycia by�o zawi�zanie Kompanii Rosyjsko-Ameryka�skiej, akcyjnej sp�ki handlowej, kt�ra mia�a prawo do wszelkich zysk�w z handlu na Alasce �na p�noc od 55� szeroko�ci p�nocnej". (Jako dodatek, dla uczynienia zado�� dobrym obyczajom, sp�ka zobowi�zywa�a si�, �e na zagospodarowanym terenie b�dzie szerzy� chrze�cija�stwo.) Okupowanie Alaski nie by�o wcale spraw� �atw�. Niejeden skalp bia�ego cz�owieka zawis� znowu przy pasach alaska�skich Indian. Po�ary drewnianych fort�w i krew podst�pnych mord�w znaczy�y czerwonymi �ladami drog� rosyjskiego przenikania na l�d p�nocnoameryka�ski. Teraz charakteryzowa�o je przede wszystkim doskona�e uzbrojenie � dzia�a siej�ce groz� i �mier� w szeregach Indian, zatapiaj�ce ich �odzie, rozbijaj�ce wa�y i nasypy india�skich umocnie�. Czasem �o�nierzy zast�powali sprytni i w odpowiednich momentach ugodowi gubernatorzy. I tak � raz gwa�tem, to zn�w po dobroci � umacnia�a si� i rozszerza�a w�a- 227 dza rosyjska na zachodnim cyplu Ameryki P�nocnej. Zatrzyma�a si� dopiero na granicy wyznaczonej na mapie lini� 142 po�udnika. Pa�stwo rosyjskie, mieszcz�ce si� dotychczas na terenach Europy i Azji, znalaz�o si� teraz i w Ameryce. Lecz nie utrzyma�o si� tu d�ugo. W roku 1867 rz�d carski sprzeda� Alask� Stanom Zjednoczonym Ameryki za sum�: 7 200 000 dolar�w. Z�o�y�o si� na to kilka przyczyn: sta�y brak pieni�dzy, poniewa� teren ameryka�ski nie przynosi� dostatecznych zysk�w � jak dotychczas zyski czerpano tylko z handlu futrami, potem do��czy� si� do tego po��w fok � w latach sze��dziesi�tych mi�dzynarodowe znaczenie Rosji carskiej znacznie zmala�o, utrzymanie i obrona tak odleg�ej jak Alaska kolonii by�o kosztowne i do�� niepewne: wreszcie powstanie Kanady jako dobrze zorganizowanego i uzbrojonego brytyjskiego �dominium" stworzy�o gro�b� niebezpiecznego s�siedztwa. Dzi�ki tej transakcji Stany Zjednoczone zyska�y ponad p� miliona kilometr�w kwadratowych, pr�cz tego korzystn� pozycj� strategiczn�. Kwota z tej sprzeda�y rozp�yn�a si� w wiecznie pustej carskiej kasie jak kropla wody na rozpalonej ziemi. W sze�� lat po nabyciu Alaski przez Stany Zjednoczone odkryto tam � z�oto. I to z�o�a tak bogate, �e z najr�niejszych cz�ci Ameryki zacz�y tam �ci�ga� ca�e falangi poszukiwaczy z�ota, a tak�e ogarni�ci gwa�town� gor�czk� z�ota awanturnicy z ca�ego �wiata. Zdawa�o si�, �e nareszcie odkryto owo Eldorado, krain� z�ota, o kt�rej w XVI wieku marzyli pierwsi konkwistadorzy. NA ZACH�DS NA AMERYKA�SKI ZACH�D! W WIEKU XVIII dawno ju� znany by� Meksyk i ca�e po�udnie Ameryki P�nocnej, znane by�o tak�e ca�e wschodnie wybrze�e a� po lodowe pola p�nocy i g��bok� Zatok� Hudson^ oraz Mor,ze Baffina. Lecz w tym samym czasie zachodnie cz�ci Ameryki, a� po najbardziej na p�noc wysuni�t� Alask�, by�y nadal krajem nie zbadanym. Bardzo to ju� by�o dawno, gdy pierwszy Europejczyk stan�wszy na ameryka�skiej ziemi spostrzeg� przed sob� wody Oceanu Spokojnego
