Nie wiem czy Bóg istnieje, ale byłoby z korzyścią dla Jego reputacji, gdyby nie istniał" - Renard
362. 410 mokracji politycznej w stosunku do rewolucji. By�o w tym stanowisku echo do�wiadcze� jakobi�skich (despotyzm wolno�ci contra despotyzmowi kr�l�w), na co zwraca�a trafnie uwag� R�a Luksemburg. Wskazanie na ograniczenia oraz iluzoryczno�� demokratycznych regu� gry politycznej w sytuacji ostrego konfliktu mi�dzy klasami by�o s�uszne. Jednak�e przez d�ugi czas teoria marksistowska prawie nie interesowa�a si� znaczeniem demokratycznych regu� i mechanizm�w w �normalnym" �yciu politycznym jednej klasy lub kilku klas niezantagonizo-wanych konfliktem. Uchodzi�y zatem jej uwagi warto�ci demokracji politycznej, jako niedoskona�ej zapewne, ale najlepszej z dotychczas wytworzonych w procesie historycznym metod optymalizacji polityki i jej korygowania odpowiednio do wymaga� zmieniaj�cej si� rzeczywisto�ci spo�ecznej. PPS z racji swej tradycji by�a bli�sza zrozumieniu i docenieniu tych warto�ci. Gomu�ka wyr�nia� si� dalekowzroczno�ci�, jego polemiki z sekciarstwem �wiadczy�y, �e zdaje sobie spraw� z tego, �e rz�dz�c w warunkach daleko id�cych ogranicze� demokracji politycznej traci si� kontakt ze spo�ecze�stwem i redukuje mo�liwo�ci uzyskania jego poparcia. Nie chcia� rz�d�w dyktatorskich, gdy� rozumia�, �e prowadz� one do wyja�owienia wi�zi ze spo�ecze�stwem, nie zdawa� sobie natomiast � jak s�dz� � sprawy z tego, �e rz�dy takie niepomiernie zmniejszaj� r�wnie� szans� unikania powa�nych b��d�w w polityce, a po pewnym czasie czyni� to wr�cz niemo�liwym. Mieli�my zatem w stosunkach PPR i PPS do czynienia ze swoistym dylematem, z konfliktem warto�ci obiektywnie istotnych i wa�nych, a wi�c z sytuacj� w stosunkach ludzkich prawdziwie dramatyczn�. Nasuwa si� pytanie, co sk�oni�o Gomu�k� do zaj�cia jednostronnego stanowiska i cofni�cia si� w stosunku do ocen, jakie w kwestii PPS sformu�owa� w polemikach z sekciarstwem na I Zje�dzie PPR. �r�d�a nie daj� na to pytanie odpowiedzi jednoznacznej. Pewne wskaz�wki jednak znale�� w nich mo�na. Do pewnych uproszcze� sk�ania�a sama sytuacja. Zar�wno 411 w PPR, jak i w PPS bezpo�rednio po referendum wyra�ne by�y objawy zdenerwowania i zamieszania. M isilenie terroru ze strony podziemia, antysemicki pogrom w Kielcach, strajki w �odzi i w Zag��biu nastroje te jeszcze pog��bi�y. Zwracali�my ju� uwag� na zaskakuj�co nerwowy tor; wyst�pie� Go-mu�ki w pierwszej po�owie lipca. Odbicie du�ego zaniepokojenia znajdujemy r�wnie� w ocenach Sekretariatu KC. 27 lipca Sekretariat np. po�wi�ci� specjalne posiedzenie om�wieniu sytuacji w �odzi w zwi�zku z wynikami referendum i strajkami. �Sytuacja � m�wi� Zambrowski � jest niepokoj�ca i �wiadczy o powa�nym prze�omie w klasie robotniczej �odzi"147. Wnioski musia�y by� paniczne, gdy� na nast�pnym posiedzeniu Sekretariatu ten�e Zambrowski krytycznie ocenia� zamiar wysiedlenia z �odzi 15% ludno�ci, jako zupe�nie nierealny148. Notabene wg relacji Ignacego Logi-Sowi�skiego, �wczesnego I sekretarza KW PPR w �odzi, pomys� owego �wysiedlenia" wyszed� od Franciszka Mazura i spotka� si� ze zdecydowanym sprzeciwem kierownictwa ��dzkiej organizacji PPR us. W PPS oczywi�cie r�wnie� panowa�o zaniepokojenie, co rzutowa�o na inicjatywy i rodzi�o presj� podj�cia nowych zabieg�w o PSL. To z kolei budzi�o jeszcze wi�ksze podejrzenia PPR, i wytwarza�o si� b��dne ko�o. Jest wysoce prawdopodobne, �e w tej sytuacji Gomu�ka zaczai si� obawia� o za�amanie ca�ego uk�adu politycznego i bra� pod uwag� najgorsze ewentualno�ci. Wyja�nia�oby to nie tylko jednostronno�� ocen, ale tak�e stawk� na akcj� lewicy, kt�rej wyrazem by�a petycja 28-miu. W oczach Gomu�ki perspektywy musia�y rysowa� si� szczeg�lnie powa�nie. Szans na blok sze�ciu ju� nie widzia�, a za�amanie si� bloku czterech oznacza�oby ca�kowit� pora�k� jego dotychczasowej polityki. PPR w�adz� utrzyma�aby � tak 147 Protok� posiedzenia Sekretariatu KC PPR z 27 VII 1946, CA 295/YII-2, t. 2, k. 139. 148 Protok� posiedzenia Sekretariatu KC PPR z 29 VII 1946 CA 295/VII-2, t. 2, k. 146. 149 Relacja Ignacego Logi-Sowi�skiego z 10 X 1986 w posiadaniu autora. 412 czy owak � ale koncepcje, do kt�rych on przywi�zywa� wag�, kt�re rozwin�� i broni�, z kt�rymi zwi�za� swe nazwisko i na kt�rych opar� swoj� pozycj� w partii, zosta�yby przekre�lone. Oceny formu�owane w takiej sytuacji mog�y by� dyktowane r�wnie� taktyk�, z jednej strony dostosowywaniem si� do nastroj�w aktywu w�asnej partii, a z drugiej ch�ci� wywarcia silniejszej presji na PPS. To wyja�nia�oby te�, dlaczego Gsmu�-ka przedstawi� swoje stanowisko w najpe�niejszej i zapewne najbardziej kra�cowej postaci w�wczas, gdy stosunki mi�dzy obu partiami zacz�y ju� si� poprawia�. Uzgodniono wsp�lne stanowisko wobec PSL, co znalaz�o wyraz w li�cie do NKW tego stronnictwa zawieraj�cym ostateczne propozycje w sprawie bloku sze�ciu. Propozycje te (o nich w�a�nie Gomu�ka m�wi� na plenum KC) zosta�y przez PSL odrzucone. PPR wyrazi�a zgod� na pewne ust�pstwa wobec PPS w sprawie obsady stanowisk pa�stwowych. PPS z kolei przyj�a propozycje PPR w sprawie utworzenia szeregu sta�ych form wsp�pracy w postaci regularnych wsp�lnych zebra� k� i instancji, pewnych wsp�lnych wydawnictw itp. Wp�yw na zbli�enie obu partii mia�o r�wnie� nag�e zaostrzenie si� po�o�enia mi�dzynarodowego Polski po wyst�pieniu Byrnesa w Stuttgarcie 6 wrze�nia i zakwestionowaniu przez niego zachodnich granic Polski. PSL zaj�o wobec tego wydarzenia dwuznaczne stanowisko, co wywo�a�o pot�n� akcj� protestacyjn� PPR i PPS; przez kraj przetoczy�a si� fala wiec�w i manifestacji przeciw USA i PSL. Na wiecu w Warszawie 8 wrze�nia przemawiali Gomu�ka i Cyrankiewicz. 6
