Nie wiem czy Bóg istnieje, ale byłoby z korzyścią dla Jego reputacji, gdyby nie istniał" - Renard
odesłanie do „zasad dobrej praktyki morskiej", albo do „zwyczajów akademickich"). Oczywiście owe zewnętrzne wartości i normy ulegają zmianom — wprowadzenie klauzuli generalnej dynamizuje więc prawa. Drugim środkiem osiągnięcia elastyczności tekstu prawnego są przepisy zawierające nieostre zwroty językowe, takie jak na przykład: „przymusowe położenie", „niedołęstwo", „niedoświa-dczenie", „ważne przyczyny", „rzeczowa potrzeba", „uzasadniona obawa", „znaczna szkoda", „należyta staranność". Nieostrość może być zamierzona albo może nie być zamierzona przez prawodawcę. W każdym razie powstaje luz decyzyjny dla podmiotu stosującego prawo. W literaturze formułowana jest także propozycja rozszerzenia zakresu nazwy „przepisy odsyłające" tak, aby desygnatami tego określenia były nie tylko wszystkie przepisy, które w jakikolwiek sposób odnoszą się (odsyłają) do innych przepisów prawnych, ale i te, które odsyłają do pozaprawnych ocen, preferencji, reguł i przepisów. Tak szeroko pojmowane przepisy odsyłające podzielić można na dwie grupy. Pierwszą z nich tworzą przepisy odsyłające do innych przepisów prawa obowiązującego — nazywa się je przepisami odsyłającymi systemowo (to znaczy: odsyłającymi do systemu prawa). Druga grupa to przepisy odsyłające do reguł spoza systemu prawa — są to przepisy odsyłające pozasystemowo. Do tej grupy zalicza się: a) klauzule generalne; b) przepisy odsyłające do reguł organizacji niepaństwowych (np. do norm organizacji międzynarodowych, stowarzyszeń, związków zawodowych); c) przepisy odsyłające do reguł technicznych, takich jak np. „zasady techniki górniczej"; d) przepisy odsyłające do niepisanych, utrwalonych zasad zwyczajowych, np. do „zasady zwykłej praktyki morskiej"; e) przepisy odsyłające do rozmaitych regulaminów, taryf, itp. tworzonych przez różne organizacje dla potrzeb szerszego, niż jej członkowie, kręgu adresatów itp. Na przykład poza system prawa odsyła § 3 pkt 6 Rozporządzenia Rady Mi- 4.7. Rodzaje przepisów prawnych 7 3 nistrów z dnia 15 01 1991 r. w sprawie zasad prowadzenia rachunkowości: „W sprawach nieuregulowanych przepisami rozporządzenia stosować należy zasady określone przez naukę rachunkowości oraz utrwalone przez powszechną praktykę i zwyczaje". Przepisy prawne można poddać także podziałom w różny sposób nawiązującym do przedmiotu regulacji. Można je podzielić według ich przynależności do różnych gałęzi prawa. Wyróżniamy wówczas: przepisy prawa konstytucyjnego, przepisy prawa administracyjnego, przepisy prawa cywilnego, przepisy prawa karnego, przepisy prawa finansowego, przepisy prawa handlowego, przepisy prawa procesowego karnego, itp. Biorąc pod uwagę relację treści dwóch przepisów, szerszy albo węższy zakres regulacji (chodzi o określenie kręgu adresatów, okoliczności oraz wyznaczonych zachowań) wśród przepisów można wyróżnić dwie grupy: przepisy ogólne (lex generalis) i przepisy szczegółowe (lex specialis). Na przykład przepis: „Kto zabija człowieka, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 8 albo karze śmierci"(art. 148 § l kk) ma charakter lex generalis w stosunku do przepisu: „Matka, która zabija dziecko w okresie porodu pod wpływem jego przebiegu, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 5" (art.149 kk) — lex specialis. Należy zaznaczyć, że terminy lex generalis i lex specialis bywają odnoszone nie tylko do pojedynczych przepisów, ale i do całych aktów normatywnych (np. ustawa ogólna — ustawa specialna). Szczególnie przydatne w praktyce jest wyróżnienie przepisów bezwzględnie wiążących (iuris cogentis), zwanych też bezwzględnie stosowanymi i przepisów względnie wiążących (iuris dispositi-vi), tj. przepisów o zastosowaniu względnym. Kryterium podziału jest tutaj możliwość odstąpienia od ich zastosowania. Przepisy ius cogens to takie, których zastosowanie jest niezależne od woli odresatów. Nie mogą być one przez strony zmieniane. Na przykład: „Terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną" (art. 119 kc), w sytuacjach unormowanych przez przepisy iuris cogentis podmioty prawa nie mają zatem żadnej możliwości wyboru sposobu zachowania się. Należy postępować tak, jak przepisy te postanawiają. Jeśli adresaci nie postąpią zgodnie z dyspozycjami norm, 96 4. Przepisy i normy prawne poniosą ujemne dla nich skutki prawne. Natomiast zastosowanie do określonego stanu faktycznego przepisów iuris dispositivi jest uzależnione od woli stron. Przepisy te z reguły stosuje się dopiero wówczas, gdy strony nie unormowały swego zachowania inaczej. Przykładowo: „Umowa sprzedaży, zamiany, darowizny lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia wierzytelności przenosi wierzytelność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo, że strony inaczej postanowiły" (art.510 § l kc). Tak więc przepisy iuris dispositivi pozostawiają podmiotom prawa swobodę kształowania własnego postępowania i wzajemnych stosunków. Pierwszeństwo zyskuje tu oświadczenie woli stron, które ma dla nich moc wiążącą