Nie wiem czy Bóg istnieje, ale byłoby z korzyścią dla Jego reputacji, gdyby nie istniał" - Renard
Co do określenia chwili spełnienia świadczenia pieniężnego za pomocą przekazów pocztowych, czeków lub przelewów bankowych por. Nb. 156. VII. Wykonanie świadczeń wzajemnych 1. Jednoczesność świadczeń W stosunkach zobowiązaniowych wynikających z umów wzajemnych każ- 725 da ze stron zobowiązana jest do spełnienia świadczenia na rzecz drugiej strony. Między tymi świadczeniami istnieje związek polegający na tym, że świadczenie jednej strony jest odpowiednikiem świadczenia drugiej strony (art. 487 § 2 KC,por. Nb. 317, 318). Ze względu na zachodzący między tymi świadczeniami wzajemnymi związek, art. 488 § 1 KC stanowi ogólną regułę, że świadczenia te powinny być spełnione jednocześnie. Rozwiązanie takie jest najpewniejszym i wypróbowanym Nb. 724-725 288 Rozdział VII. Wykonanie zobowiązań i skutki ich niewykonania sposobem zabezpieczenia interesów stron i sprzyja szybkiemu osiągnięciu zamierzonych przez nie celów1. Chodzi tu więc o tzw. świadczenie z ręki do ręki; np. wręczenie rzeczy za zapłatą ceny por. też orz. SN z 20.6.1974 r. (OSN 1975, poz. 96). 726 W konsekwencji każda ze stron może powstrzymać się ze spełnieniem swojego świadczenia, dopóki druga strona nie zaofiaruje świadczenia wzajemnego (art. 488 § 2 KC, tzw. exceptio non adimpleti contractus, co znaczy zarzut pozwanego wynikający z umowy wzajemnej, że powód swego zobowiązania nie spełnił). 2. Świadczenie wcześniejsze 727 Norma wyznaczająca obowiązek jednoczesnego spełnienia świadczeń wzajemnych ma jednak charakter względnie wiążący. Znajduje ona zastosowanie dopiero wtedy, gdy ani treść umowy, ani orzeczenie organu orzekającego, ani też decyzja kompetentnego organu administracyjnego nie wskaże, iż jedna ze stron zobowiązana jest do świadczenia wcześniejszego (art. 488 § 1 infine KC). Przepis ten, oczywiście, nie udziela jakiejś generalnej kompetencji sądom lub organom administracyjnym do ustalania wcześniejszego terminu świadczenia przez jedną stronę zobowiązania wzajemnego. Sądy lub organy administracyjne mogą to uczynić tylko na podstawie szczególnego upoważnienia ustawowego udzielającego im kompetencji do kreowania lub zmiany stosunku zobowiązaniowego. Przykład: Na podstawie art. 357' KC (klauzula rebus sic stantibus), art. 3581 (sądowa waloryzacja). 3KC 728 Ponadto w stosunkach zobowiązaniowych trwałych, gdzie jedna strona zobowiązana jest do świadczenia ciągłego, a druga do świadczenia jednorazowego lub okresowego, z natury rzeczy świadczenia te nie mogą być wykonane jednocześnie. Przykład: W stosunku najmu, najemca zobowiązany jest płacić okresowo czynsz (art. 669 KC), natomiast wynajmujący w zamian za to nieprzerwanie umożliwiać mu używanie rzeczy („oddać najemcy rzecz do używania przez czas oznaczony lub nie oznaczony", art. 659 § 1 KC). 729 W przypadkach gdy jedno ze świadczeń wzajemnych ma być wykonane wcześniej niż drugie, strona zobowiązana do spełnienia wcześniejszego świadczenia narażona jest na ryzyko, że nie otrzyma następnie świadczenia wzajem- 1 Por. S. Grobel, Prawo, s. 91 i n. Nb. 726-729 § 26. Wykonanie zobowiązań 289 nego, mającego być odpowiednikiem jej świadczenia. Jeżeli to ryzyko przybierze kształt realnego niebezpieczeństwa, ponieważ spełnienie świadczenia późniejszego jest wątpliwe z uwagi na stan majątkowy dłużnika, strona zobowiązana do wcześniejszego świadczenia może powstrzymać się z jego spełnieniem (art. 490 § 1 KC). Zły stan majątkowy polega na ogólnym braku w majątku dłużnika dostatecznej ilości aktywów potrzebnych do spełnienia świadczenia bądź braku określonych składników majątku, jakie są niezbędne do należytego spełnienia świadczenia pieniężnego. Jest to więc pojęcie o szerszym zakresie niż niewypłacalność dłużnika1. Jednakże wspomniane uprawnienie nie przysługuje stronie zobowiązanej 730 do wcześniejszego świadczenia w dwóch przypadkach: 1) gdy wiedziała ona w chwili zawarcia umowy o złym stanie majątkowym drugiej strony (art. 490 § 2 KC). W takich okolicznościach bowiem strona zobowiązująca się do wcześniejszego świadczenia świadomie podejmuje ryzyko nieotrzymania świadczenia wzajemnego; 2) gdy strona znajdująca się w złej sytuacji majątkowej zaofiaruje jednoczesne spełnienie swojego świadczenia lub da na nie zabezpieczenie (art. 490 § 1 infine KC). W takim bowiem razie spełnienie świadczenia we właściwym terminie nie wiąże się z ryzykiem nieotrzymania świadczenia wzajemnego. Co do sposobu dania zabezpieczenia por. art. 364 KC. VIII. Dowody spełnienia świadczenia Jeżeli świadczenie polega na czynieniu (zaniechania się nie dowodzi), na 731 dłużniku spoczywa ciężar dowodu, że je spełnił (art. 6 KC). Dłużnik jest więc zainteresowany w uzyskaniu odpowiednich środków dowodowych, w czym pomaga mu system prawny. Zgodnie bowiem z art. 462 § 1 KC, dłużnik spełniając świadczenie może 732 żądać od wierzyciela pokwitowania. Wyraża ono ujęte w formie pisemnej oświadczenie wierzyciela lub upoważnionej przez niego osoby, że dłużnik spełnił świadczenie. Dłużnik, gdy ma w tym interes, może żądać wystawienia pokwitowania w szczególnej formie (art. 462 § 2 KC). Jeżeli nie umówiono się inaczej, jest on zobowiązany ponieść koszty sporządzenia takiego pokwitowania (art. 462 § 3 KC). Pokwitowanie stanowi nie tylko dowód wykonania świadczenia głównego 733 określonego w jego treści, ale ponadto łączy się z nim domniemanie prawne, że Por. S. Grobel, Prawo, s. 110. Nb. 730-733 290 Rozdział VII. Wykonanie zobowiązań i skutki ich niewykonania spełnione zostało również świadczenie okresowe wymagalne wcześniej (rm czynsz za poprzednie miesiące) oraz - jeśli chodzi o zapłatę pieniędzy - że dłużnik uiścił także należności uboczne, w szczególności odsetki (art. 466 KC). 734 Prawna doniosłość pokwitowania znajduje poza tym wyraz przy ocenie kwestii, czy świadczenie odebrała właściwa osoba. Jeżeli bowiem dłużnik spełnił świadczenie do rąk osoby, która okazuje pokwitowanie wystawione przez wierzyciela, wówczas uznaje się tę osobę za upoważnioną do odbioru świadczenia, chyba że dłużnik działał w złej wierze, a więc wiedział, że tak nie jest, lub gdy zastrzeżono w treści zobowiązania, iż świadczenie ma nastąpić do rąk własnych wierzyciela (art. 464 KC)