Nie wiem czy Bóg istnieje, ale byłoby z korzyścią dla Jego reputacji, gdyby nie istniał" - Renard
Dolna jej część nie została jeszcze dokładnie określona pod względem chronologicznym. Górna część natomiast, do której przylega warstwa następna, zwana Suza II, pochodzi z końca III tysiąclecia. W war- stwie Suza I prócz śladów zamieszkania zachowało się także cmentarzysko, które świadczy o istnieniu kultu zmarłych u starożytnych mieszkańców grodziska. Przedmioty znalezione w warstwie Suza I zaliczane są do eneolitu. Obok kamiennych na- rzędzi, starannie sporządzonych i oszlifowanych, z rzadka trafiają się tu przedmioty z miedzi. Narzędzia te są dowodem, że ich wytwórcy byli ludźmi osiadłymi i poza myślistwem zajmo- wali się także uprawą roli. Prócz jęczmienia i orkiszu hodowali len. Wśród figurek ulepionych z gliny znajdują się figurki bogini płodności. Naczynia przeznaczone specjalnie do celów po- grzebowych sporządzano z dobrze wyrobionej gliny, ręcznie, bez użycia koła garncarskiego. Są one ozdobione motywami geometrycznymi i konwencjonalnymi, geometryzowanymi wize- runkami ludzi, ptaków, zwierząt domowych i dzikich, a także narzędzi. Wszystkie te wize- runki malowano czarną farbą. Niektóre oznaki wskazują, że osiedle Suza I zostało zniszczo- ne przez pożar; można przypuszczać, że padło ono ofiarą napadu sąsiednich wojowniczych plemion górskich. W przeciwieństwie do kultury warstwy Suza I następująca po niej kultura warstwy Suza II, spotykana nie tylko w Suzie, lecz także w innych punktach południowo-zachodniego Ira- nu, miała styczność z kulturami krajów leżących na zachód od Elamu, a przede wszystkim z kulturą Sumeru. Świadczą o tym wyniki prac wykopaliskowych w sumeryjskich miastach Eridu, Ur, Kisz i in. W okresie kultury Suza II istniały już miedziane narzędzia i broń. Na- leży przypuszczać, że miedź wydobywano w samym Elamie. W każdym razie Gudea infor- 264 muje w jednym ze swych napisów, że wydobywał miedź w górach Kimasz, pogranicznym okręgu Elamu. W warstwie Suza II znaleziono także złoto. Na te czasy przypada pojawie- nie się w Elamie brązu. Obok metalurgii wielkie znaczenie miała wytwórczość ceramicz- na. Co prawda, naczynia znalezione w warstwie Suza II nie są wykonane tak starannie, jak naczynia z warstwy Suza I, lecz za to są one wielobarw- ne i wizerunki na nich bardziej róż- norodne: artysta zaznacza pejzaż, maluje zwierzęta i ludzi. Sądząc z napotykanych wizerunków bydła rogatego, w gospodarstwie tych cza- sów nastąpił dalszy rozwój hodowli bydła. W tym czasie pojawia się także swoiste pismo hieroglificzne. Napełnianie spichrza zbożem Odciśnięta na glinie elamska pieczęć z Suzy. Początek III tysiąclecia p.n.e. Stopień rozwoju sił wytwórczych kultury Suza I (znanej nam na podsta- wie danych z odpowiedniej warstwy kulturowej, w której przedmioty z miedzi były jeszcze rzadkim zja- wiskiem) odpowiadał stosunkom pro- dukcji w ustroju wspólnoty pierwotnej. Następnie, w miarę rozwoju sił wy- twórczych i zastąpienia narzędzi ka- miennych metalowymi, w Elamie dokonuje się przewrót w dziedzinie wytwórczości, którego nieuniknionym rezultatem było powstanie ustroju nie- wolniczego. Garncarze przy pracy Odciśnięta na glinie elamska pieczęć z Suzy. Początek III tysiąclecia p.n .e. Oparta na niewolnictwie spo- łeczność Elamu powstaje początkowo tylko w dolinach rzek, gdzie następo- wał szybszy rozwój sił wytwórczych i wymiany. Ludność tych terenów wcześniej niż ludność okręgów górskich nawiązała ożywione stosunki z sąsiednimi miastami- -państwami Sumeru, np. z Lagaszem. Ludność okręgów górskich w drugiej połowie III tysiąc- lecia, a nawet później żyła nadal w ustroju wspólnoty pierwotnej i nękała rabunkowymi na- jazdami bogate społeczności właścicieli niewolników, które powstały w dolinach. STOSUNKI MIĘDZY BŁAMEM I PAŃSTWAMI DWURZECZA Do starć Sumeru z wojowniczymi plemionami Elamu doszło niewątpliwie już w zamierz- chłej starożytności. Dane o tych wojnach posiadamy od chwili pojawienia się inskrypcyj wład- ców Lagasza w XXV wieku p.n.e. Elam pozostawał w ścisłym kontakcie ze swym zachodnim 265 sąsiadem, Dwurzeczem. W wiekach XXIV—XXIII Suza została włączona do państwa ak- kadyjskiego, co wzmogło oddziaływanie kultury Dwurzecza na Elam. Świadczą o tym pomniki patesiego Suzy i namiestnika Elamu, Puzurinszuszinaka. Pozo- stałe po nim posągi zostały wykonane zgodnie z tradycjami pełnej rzeźby Dwurzecza. Tyl- ko część inskrypcyj Puzurinszuszinaka sporządzona jest w języku elamskim i napisana hiero- glifami elamskimi. Pozostałe inskrypcje zredagowano w semickim języku Akkadu i napisano pismem klinowym. Następni władcy Elamu sporządzali swe napisy tylko w języku semickim. W dwóch swoich inskrypcjach Puzurinszuszinak nazywa siebie potężnym królem Abanu (jednej z dzielnic Elamu) i obwieszcza, że bóg Inszuszinak darował mu „cztery strony świa- Elamskie naczynia gliniane ze stylizowanymi wizerunkami kozłów górskich i psów (na naczyniu z lewej strony i pośrodku), ptaków (na naczyniu z prawej strony i pośrodku), kłosa (w kole na naczyniu środkowym) oraz wody Kultura Suza I ta", tj