Nie wiem czy Bóg istnieje, ale byłoby z korzyścią dla Jego reputacji, gdyby nie istniał" - Renard
w g³ównych misteriach, które odbywa³y siê w œwi¹tyni Demeter. Wype³nia³y je w znacznej czêœci dramatyczne sceny z mitu o prze¿yciach Per-sefony-Kory (uprowadzenie jej przez Plutona, rozpacz matki, poszukiwania Persefony i jej powrót). Niew¹tpliwie zrozumia³a tu by³a alegoria — zamieranie coroczne ¿ycia i budzenie siê ca³ej natury z wiosn¹, a zarazem przypomina³a uczestnikom o przemijaniu, ¿ycia ludzkiego: wtajemniczenie — podtrzymywa³o w uczestnikach wiarê, i¿ ich los bêdzie szczêœliwszy po œmierci od losu wy³¹czonych od udzia³u w misteriach. Owe g³ówne misteria odbywa³y siê w nocy 22 i 23 Boedromiona, a dzieñ nastêpny by³ przeznaczony na widowiska dla wszystkich. W drodze powrotnej zgodnie z tradycj¹ prze³amywano uroczysty nastrój podczas przechodzenia przez most na rzece Kefizos: mieszkañcy okoliczni obrzucali uczestników procesji ¿artami i zaczepnymi dowcipami; do ustalonych przez tradycjê dorzucano ¿arty zaczepno-osobiste o charakterze aktualizuj¹cym. Po przejœciu przez most obowi¹zywa³ znów nastrój powa¿ny. weso³e Œwiêto — kronia W Hekatombajonie, miesi¹cu w którym obchodzono Panatane-je, przypada³o tak¿e (w dniu 12 miesi¹ca) jedno z najdawniejszych œwi¹t ateñskich — Kronia, ku czci Kronosa i dla upamiêtnienia -550- -551- z³otego wieku, który nie zna³ jeszcze niewolnictwa. Nie wiemy nic 0 zwi¹zanych z tym œwiêtem obrzêdach kultowych, natomiast wiadomo, ¿e dzieñ ten, wolny od pracy, wype³nia³y zabawy i uczty, przy których panowie us³ugiwali niewolnikom. Odbywa³y siê tak¿e przyjêcia na koszt pañstwa. Wykazy œwi¹t wskazuj¹, ¿e dni œwi¹tecznych by³o wiele w Atenach; na uwagê zas³uguj¹ Asklepiaia obchodzone w dniu 6 Ela-febolionu ku czci boga medycyny Asklepiosa; g³ówne uroczystoœci ku czci tego boga obchodzono w Epirze co piêæ lat. W miesi¹cu Munychionie obchodzono œwiêto Delfina ku czci Apollina opanowuj¹cego burze i morza; œwiêto to by³o zarazem otwarciem sezonu ¿eglugi morskiej, a tradycja ³¹czy³a wprowadzenie tych uroczystoœci z wypraw¹ Tezeusza i m³odzie¿y ateñskiej na Kretê w celu uwolnienia Aten od sk³adania ¿ywej ofiary z m³odych ch³opców 1 dziewcz¹t potwornemu Minotaurowi. W dniu 16 miesi¹ca Mu-nychionu przypada³y Munychia poœwiêcone Artemidzie-Hekacie jako bogini ksiê¿yca; w ofierze sk³adano symboliczne placki w kszta³cie ksiê¿yca otoczone œwieczkami. W tym samym miesi¹cu przypada³y tak¿e œwiêta Brauronia ku czci Artemidy; by³y to w³aœciwie œwiêto gminy Brauronia, œwiêtem ateñskim sta³o siê po po³¹czeniu Brauronii z g³ównym miastem synojkismem. W œwiêcie tym uczestniczy³y ma³e dziewczynki. Najm³odsze Atenki, w wieku od 7 do 11 lat bra³y tak¿e udzia³ w œwiêcie zwanym Arrephoria, jako tak zwane arrefory, nios¹ce tajemne dary, które sk³ada³y w grocie w ogrodach Afrodyty. Obok œwi¹t zwi¹zanych z kultem bogów i bogiñ by³y tak¿e œwiêta pañstwowe upamiêtniaj¹ce wielkie wydarzenia dziejowe, jak np. Eleutheria — Œwiêto Wyzwolenia dla uczczenia zwyciêstwa pod Platejami (3 Boedromion), czy Marathonia (6 Boedromion), których sama nazwa wyjaœnia ich znaczenie. IGRZYSKOM BOGOWIE PATRONUJ¥ Pos¹g Hermesa Ja, któremu przypad³a w udziale wysoka, szumi¹ca liœæmi góra Kyllenion, teraz stan¹³em tu — patron piêknego gimnazjonu — Ja, Hermes. I nieraz ch³opaczkowie wieñcz¹ mi g³owê amaran-tem albo hiacyntem, albo girland¹ rozkwit³ych fio³ków. (Nikiasz, Antologia Palatyñska XVI 188} Na gruncie wierzeñ ludowych, obrzêdów i kultów miejscowych rozwinê³y siê zarówno religijne uroczystoœci lokalne jak i o wielkim rozg³osie œwiêta wszechhelleñskie. Hermes i Apollo — patronowali m³odzie¿y uprawiaj¹cej sporty, zaprawiaj¹cej siê w gimnazjonach, ale ca³a agonistyka by³a zwf¹zana w swoich pocz¹tkach i w póŸniejszej, rozwiniêtej ju¿ formie z kultami wielu bóstw. Jedn¹ z form oddawania czci bóstwu patronuj¹cemu danej okolicy czy pañstwu by³y agony, w których zawodnicy starali siê wykazaæ najwy¿szy stopieñ kunsztu w ró¿nych dziedzinach, nie tylko w zawodach sportowych: walczono o pierwszeñstwo i w muzyce, i w œpiewach; w teatrach odbywa³y siê konkursy tragedio-i komediopisarzy, jury przyznawa³o nagrody najlepszemu poecie, a z czasem tak¿e najlepszemu wykonawcy roli. W Grecji ju¿ niemowlêta stawa³y do konkursu, który odbywa³ siê corocznie podczas œwi¹t Demeter zwanych Tesmoforiami; w dniu poœwiêconym tej bogini jako Kallogenei — Matce piêknych dzieci — matki przedstawia³y dzieci urodzone w ci¹gu ostatniego roku, i tej, której dziecko uznano za najpiêkniejsze, przyznawano nagrodê. Istnia³y ju¿ „konkursy" w œwiecie bogów, bo czym¿e innym jak nie konkursem piêknoœci, by³ s¹d Parysa, który mia³ przyznaæ jednej z trzech bogiñ jab³ko przeznaczone „dla najpiêkniejszej"? Ile te¿ œmiertelnych kobiet narazi³o siê boginiom, poniewa¿ oœmieli³y siê rywalizowaæ z nimi chwal¹c siê swoj¹ urod¹ lub innymi zaletami (np. Arachne — Minerwa)