Nie wiem czy Bóg istnieje, ale byłoby z korzyścią dla Jego reputacji, gdyby nie istniał" - Renard
310 Bernstein przeciwnym by� przeciwstawianiu demokracji socjalnej demokracji politycznej, uwa�a�, i� ustroje demokratyczne �agodz� ostro�� walki klas. Walka klas, twierdzi Bernstein, nie stanowi wy��cznej tre�ci dziej�w, obok niej rozwija si� wsp�dzia�anie klas. Historia zmierza do socjalizacji ustroj�w spo�ecznych, lecz nie drog� kataklizmu. Socjalizm staje si� demokratycznosocjalistyczn� parti� reformy.23 Do takich wniosk�w doprowadzi�a Bernsteina krytyka za�o�e� marksizmu. Lecz stwierdzenie faktu, �e sam rozw�j spo�eczno-gospodarczy nie sprowadzi rych�o rewolucji socjalnej, �e Marks pomyli� si� w swych przewidywaniach, doprowadza�o innych rewolucjonist�w do zgo�a odmiennego ni� Bernstein wniosku. Nie my�leli wyrzeka� si� rewolucji socjalnej, by�a ona dla nich dogmatem. Skoro droga, wskazywana przez marksist�w, okaza�a si� niepewna i przyd�uga, nale�y poszuka� drogi kr�tszej. Z chwil� gdy zawiod�a droga ewolucji samorzutnej, nale�y wzm�c napi�cie woli rewolucyjnej, zapa�u rewolucyjnego i si��, gwa�tem sprowadzi� wybuch rewolucji. Takie jest rozumowanie teoretyka syndykalizmu rewolucyjnego, Jerzego Sorela, kt�rego prace pilnie studiowali Lenin i Trocki, i kt�ry powojenne wydanie swych �Rozmy�la� o gwa�cie� ko�czy apologi� Lenina i jego dzie�a. Sorel utyskuje na to, �e walka bur�uazji z proletariatem nie jest tak zaci�ta, jak to przewidywa� Marks, �e obydwie klasy sk�onne s� do kompromis�w i �e to grozi niebezpiecze�stwem sprawie rewolucji socjalnej. Na scen� wkroczy� powinien gwa�t proletariacki, oczy�ci� atmosfer� od miazmat�w humanitaryzmu, zaostrzy� walk� klasow� i sprowadzi� nieub�agan� rewolucj�. �Bur�uazja, kt�r� Marks zna� w Anglii, by�a jeszcze, w ogromnej wi�kszo�ci, o�ywiona duchem zdobywczym, nienasyconym i nieub�aganym, jaki cechowa� w zaraniu ery nowoczesnej tw�rc�w nowego przemys�u�. Owi tw�rcy byli wodzami przemys�u (capitaines d�industrie), ten typ kapitalisty zbli�ony by� do typu wojownika. Sorel biada nad tym, �e ten typ zagin��. �Je�li, przeciwnie, baurgeois zbici z tropu przez blag� kaznodziej�w moralno�ci czy socjologii, wracaj� do idea�u mierno�ci zachowawczej, staraj� si� naprawi� nadu�ycia ekonomii i chc� zerwa� z barbarzy�stwem swych poprzednik�w, wtedy cz�� si�, kt�re powinny by�y wytworzy� tendencj� kapitalizmu, u�yta jest na to, by j� hamowa�, wtedy wkracza przypadek i przysz�o�� �wiata jest zupe�nie nieokre�lona. Ta nieokre�lono�� zwi�ksza si� jeszcze, je�li proletariat nawraca si� na pok�j spo�eczny jednocze�nie ze swymi panami�. Kompromisowe sposoby za�atwiania konflikt�w mi�dzy pracodawcami a robotnikami, to wed�ug Sorela �w�a�ciwe �rodki ku unikni�ciu rewolucji marksowskiej�. Ludzie g�osz�cy te kompromisy licz� na �jednoczesny upadek ducha kapitalistycznego i ducha rewolucyjnego�. �Ten podw�jny ruch zwyrodnienia unosi bur�uazj� i proletariat daleko od dr�g, kt�re im wyznaczy�a teoria Marksa.� �...I tu rola gwa�tu wydaje si� nam szczeg�lnie wielka w historii.� A wi�c krwio�erczy bourgeois Marksa, ten kondotier wielkiego przemys�u, nie cofaj�cy si� przed �adn� zbrodni�, przedstawiony przeze� melodramatycznie, jako wampir ss�cy krew robotnika, zawi�d�, ze zwierz�cia dzikiego sta� si� oswojonym i co� podobnego staje si� z proletariuszem. Marks ju� w 1851 roku uzna�, i� bur�uazja swym post�powaniem wychowuje proletariusza: jaki gospodarz, taki robotnik. Przypomnijmy twierdzenie Bernsteina, i� ustroje demokratyczne �agodz� walk� klas. To w�a�nie gniewem nape�nia Sorela. Jego narzekania s� jakby rozwini�ciem s��w Lassalle�a: przekl�te zadowolenie... �Marks przypuszcza�, �e bur�uazji nie potrzeba by�o ekscytowa� do u�ywania si�y. Stoimy wobec faktu nowego i zgo�a nieprzewidzianego � bur�uazji, kt�ra usi�uje os�abi� sw� si��. Czy� 23 Eduard Bernstein: �Die Voraussetzungen des Sozialismus und die Aufgaben der Sozialdemokratie�, Stuttgart 1899, str. 47-67 i passim. 311 nale�y s�dzi�, �e koncepcja marksowska umar�a? Bynajmniej, gdy� gwa�t proletariacki wst�puje na scen� w�wczas, gdy pok�j spo�eczny stara si� u�mierzy� konflikty...� Gwa�t tylko mo�e sprowadzi� rewolucj� i przywr�ci� energi� �narodom europejskim, zbydl�conym przez humanitaryzm�. Wed�ug Sorela, rozumowanie jego jest zgodne z istot� teorii Marksa, zniekszta�conej z czasem przez interpretator�w, ludzi �o wybitnej wulgarno�ci�. W rzeczywisto�ci jednak rozumowanie Sorela, i� te czy inne warstwy spo�eczne takim czy innym zachowaniem swoim mog� nie tylko zahamowa�, lecz wr�cz udaremni� tendencje rozwojowe spo�ecze�stwa i �e dopiero rewolucjoni�ci sw� �wol� tw�rcz�� przywracaj� dzia�anie tych tendencji, jest wr�cz niezgodne z marksowskim materialistycznym pojmowaniem dziej�w. Ultrarewolucyjny sorelizm godzi tak samo w ortodoksalny marksizm, jak rewizjonizm Bernsteina. Wed�ug doktryny marksowskiej, ju� za rz�d�w kapitalizmu stopniowo dojrze� mia�y, po pierwsze, obiektywne, socjalno-gospodarcze warunki przewrotu socjalistycznego, po drugie, subiektywne, psychiczne warunki � �wygotowanie proletariusza w kotle fabrycznym�, edukacja jego w duchu rewolucyjno- socjalistycznym. Rewizjonizm zakwestionowa� to pierwsze za�o�enie, syndykalizm drugie. Kierunek, kt�ry og�asza przemoc za zasad� dzia�ania spo�ecznego, musi na demokracj� patrze� wrogo. Syndykali�ci nie tylko odrzucaj� demokratyczn� zasad� wi�kszo�ci, gdy chodzi o ca�y nar�d, licz�c si� tylko z proletariuszem, lecz nie uznaj� demokracji i w organizacjach robotniczych, stawiaj�c wol� czynnej mniejszo�ci ponad wol� wi�kszo�ci, kt�ra uleg�a �zwyrodnieniu� i zarazi�a si� �miazmatami humanitaryzmu�. Syndykalista Emil Pouget pisze: �Gdyby zasada demokratyczna stosowana by�a w organizacjach robotniczych, to gnu�no�� nieu�wiadomionej i niezorganizowanej wi�kszo�ci parali�owa�aby ca�� robot�. Lecz mniejszo�� bynajmniej nie jest sk�onna do wyrzekania si� swych roszcze� pod naciskiem biernej masy, kt�rej jeszcze nie obudzi� i nie o�ywi� duch protestu
