Nie wiem czy Bóg istnieje, ale byłoby z korzyścią dla Jego reputacji, gdyby nie istniał" - Renard
Ryć. 85. Halabarda paradna z monogramem cesarza Ferdynanda l i jego żony Anny, Austria, 1558 rok (Kraków-Wawel). W tej sytuacji część węgierskich magnatów szukała porozumienia z Habsburgami. Zygmunt August był tu bezsilny. Jego posłowie mogli tylko próbować pośredniczenia między królową Węgier ajej buntującymi siępod-danymi, a gdy to nie dało rezultatu - między Izabelą a Ferdynandem. Ten ostatni, tytularny król rzymski, czyli następca cesarza za jego życia wybrany, zobowiązał się jednak, że odda następstwo tronu w Rzeszy synowi Karola, Filipowi, w zamian za uznanie swego syna Maksymiliana, teraz już króla Czech, za następcę Filipa. Skomplikowany układ dynastyczny sprawił, że Ferdynand pragnął ugruntować panowanie swej gałęzi rodu poza Rzeszą -w Czechach i na Węgrzech. W Siedmiogrodzie również narastało przekonanie, że tylko zjednoczenie dwóch niepodległych części Węgier pod władzą Habsburgów może wyzwolić centrum kraju jęczące pod jarzmem ottomań-skim. Podpisany ostatecznie traktat między Izabelą a Ferdynandem z 19 lipca 1551 roku zmusił królową do oddania Habsburgowi Siedmiogrodu w zamian za nigdy nie dotrzymaną obietnicę otrzymania księstwa opolskiego. Sprawdziła się przepowiednia Stańczyka. Opuszczając kraj z synkiem, wyryła Izabela na gałęzi granicznego drzewa napis łaciński: "Sic fata volunt" ("Tak chcą losy"). Świadkiem tej sceny był między innymi magnat węgierski, Stefan Batory z Somlyó. 100 Zygmunt August walki Karola V z protestanckimi książętami Rzeszy pokój w Augsburgu (1555) ślub Zygmunta Augusta z Katarzyną Habsburżanką koronacja Katarzyny Habsburżanki Rezultatem przymierza z Ferdynandem stało się też nowe małżeństwo Zygmunta Augusta. Król rzymski zaraz po śmierci Barbary próbował wysuwać kandydaturę swej kolejnej córki Katarzyny. Urodzona w 1533 roku, młodsza siostra pierwszej żony Augusta, wydana została w siedemnastym roku życia za Franciszka Gonzagę księcia mantuańskiego i po niespełna czterech miesiącach, gdy mąż jej utonął na jeziorze, owdowiała. Król polski decydował się powoli. Habsburgowie wciąż mieli znaczne trudności w Niemczech. Książęta protestanccy zawarli w 1551 roku nowy związek przeciw cesarzowi, w roku następnym pozyskali finansową pomoc Francji. W tak zwanej wojnie książęcej Karol V poniósł druzgocącą klęskę i tylko wskutek niezdecydowania przeciwników uniknął niewoli. Ferdynand zachowywał się dwuznacznie. Jego rola w Rzeszy rosła. Jego pośrednictwo umożliwiło zawarcie układu w Passawie w 1552 roku na zasadzie zachowania stanu posiadania obu stron, zwolnienia cesarskich jeńców i przygotowania trwałego pokoju w Niemczech. Pokój ten, zawarty w 1555 roku na sejmie w Augsburgu na zasadzie "cuius regio eius religio" ("czyje panowanie, tego wyznanie"), stał się ostatecznie tryumfem Ferdynanda i grobem nadziei Karola, zwłaszcza że katolicyzm w krajach protestanckich został całkowicie wykorzeniony, lecz ewangelicy w krajach katolickich, w tym i w Austrii, cieszyli się znaczną swobodą. Stary cesarz abdykował w 1556 roku, pozostawiając synowi Hiszpanię i Niderlandy, zaś elekcja cesarska przyniosła zwycięstwo Ferdynandowi. Zygmunt August zdecydował się już po porozumieniu passawskim. Nowy układ sił mu odpowiadał. Znaczenie Ferdynanda w Rzeszy rosło, jego zainteresowanie Węgrami słabło. Mikołaj Czarny Radziwiłł i Marcin Kromer wyruszyli w poselstwie do Wiednia, król Ferdynand rozpoczął u papieża starania o dyspensę, gdyż przyszli małżonkowie byli blisko spokrewnieni. W czerwcu 1553 roku odbył się ślub w Wiedniu: Radziwiłł reprezentował osobę królewską. Wesele było skromniejsze, niż polskie uroczystości dynastyczne bywały, "nie z owymi wielkimi, jako u nas bywają, oracyjami", a i obyczaje dworskie również odmienne; opisał je dokładnie Łukasz Górnicki: Po tańcach szli do lożnice; tam król [Ferdynand] wojewodzie wileńskiemu położyć się kazai, powiadając, iż obyczaj zwykh w domu naszym zachowany być musi; a gdy się wojewoda wileński polożyl, tak jako chodzil, rozkazal król córce, iżby się podle niego poiożyla, która zawstydziwszy się, polożyć się nie chciała. Żalem ociec, wziąwszy ją w pofy od głowy, rzeki do syna: Maksymilijanie, pomóż mi. A Maksymilijan za drugą połowicę odnóg wziąwszy, polożyli przyszlą królową podle pana wojewody. Zaraz po tym królowa się porwała i wstała nie bez pomocy z loża, a pan wojewoda także. Niedostatek splendorów w Wiedniu nagrodziły uroczystości koronacyjne w Krakowie - ostatnie wielkie uroczystości jagiellońskie. Pannę młodą przywiódł do Polski brat, arcyksiążę Ferdynand tyrolski, również jeden z tych dynastów renesansowych, który biorąc zwykłą mieszczkę za żonę przedłożył szczęście osobiste nad dyplomację. Był oczywiście obecny mały Jan Zygmunt, wygnaniec ze swego węgierskiego królestwa, ale przecież po bezdzietnym wciąż wuju jeden z najpoważniejszych kandydatów do tronu polskiego