Nie wiem czy Bóg istnieje, ale byłoby z korzyścią dla Jego reputacji, gdyby nie istniał" - Renard

W konsekwencji wspomnianej reformy i objęcia zasadą surogacji wszystkich składników majątku osobistego (art. 33 pkt 10 KRO), nie ma już ograniczenia w żądaniu zwrotu nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny. Nakłady i wydatki z majątku wspólnego na majątek osobisty podlegające rozliczeniu powiększają wartość dzielonego majątku wspólnego, a zobowiązany do zwrotu małżonek powinien zaliczyć stosowną część do udziału, jaki ma mu przypaść. Oznacza to, że otrzyma on mniejszą część albo będzie obowiązany do dopłaty pieniężnej. Nb. 132 § 14. Odpowiedzialność majątkowa małżonków I. Podstawa i charakter odpowiedzialności z majątku wspólnego 1. Podstawa odpowiedzialności Na gruncie prawa cywilnego a zwłaszcza prawa zobowiązań pojęcie odpo- 133 wiedzialności prawnej łączy się z niewykonaniem lub z nienależytym wykonaniem zobowiązania przez dłużnika1. Każdy człowiek odpowiada za swoje zobowiązania z własnego majątku. Jeżeli przez zawarcie małżeństwa powstaje wspólność majątkowa, pojawiają się trzy odrębne masy majątkowe: ¦_ 1) majątek osobisty męża, 2) majątek osobisty żony i ,. , 3) majątek wspólny. Każdy z małżonków odpowiada swoim majątkiem osobistym za własne zobowiązania, a ponadto, za długi, które zaciągnęli wspólnie, oboje małżonkowie odpowiadają z majątku wspólnego i ze swoich majątków osobistych. W te oczywiste reguły odpowiedzialności cywilnej KRO nie ingeruje. Mając na względzie ochronę materialnych podstaw funkcjonowania rodziny, przepisy KRO normują zasady i zakres odpowiedzialności z majątku wspólnego za zobowiązania, które zaciągnął tylko jeden z małżonków. W takiej sytuacji, przy braku udziału, a niekiedy i braku aprobaty drugiego małżonka na zaciągnięcie zobowiązania pojawia się kwestia ochrony interesu tego nie działającego małżonka (i rodziny) przed nierozważnym działaniem małżonka--dłużnika. Nie można też pomijać interesu wierzyciela, którego dłużnikiem jest tylko jeden małżonek. Dla wierzyciela nie jest bowiem obojętne, z jakiego majątku może on zaspokoić swoje roszczenie - czy tylko z majątku osobistego, czy także z majątku wspólnego dłużnika i jego małżonka. Nie można jednak wykluczyć, że strony umownie określą odpowiedzialność za wykonanie zobowiązania ze wskazaniem konkretnych przedmiotów majątkowych należących do majątku osobistego dłużnika pozostającego w małżeńskiej wspólności majątkowej. Uważam, że ustalenie zasad i zakresu odpowiedzialności za dług należy do zakresu swobody umów, chyba że takie postanowienie umowy naruszałoby art. 58 KC2. Z. Radwański, Zobowiązania - część ogólna, Warszawa 1998, s. 19. Z. Radwański, (w:) System prawa cywilnego, t. III, cz. 1, Ossolineum 1981, s. 360-361; A. Ohanowicz, (w:) A. Ohanowicz, J. Górski, Zarys prawa zobowiązań, Warszawa 1970, s. 27. Nb. 133 116 Rozdział Ul. ustroje mająiKowe maizensKie 133a Z uwagi na szeroki zakres majątku wspólnego, całkowite wyłączenie możliwości zaspokojenia wierzyciela z tego majątku byłoby jednak dla niego wysoce niekorzystne. KRO rozwiązuje więc te kwestie w ten sposób, że zakres odpowiedzialności majątkowej dłużnika i ewentualnie jego małżonka uzależnia od tego, czy dłużnik zaciągnął zobowiązanie za zgodą albo bez zgody swojego małżonka (art. 41 § 1 i 2 KRO). Skoro każde z małżonków samodzielnie zarządza majątkiem wspólnym, a zgoda pod rygorem nieważności jest potrzebna tylko dla wyraźnie wskazanych czynności prawnych (art. 37 § 1 KRO), od wierzyciela zależy skuteczność żądania wykonania zobowiązania. Chodzi bowiem o to, że jeżeli dłużnik zaciągnął zobowiązanie bez zgody swojego małżonka, albo zobowiązanie nie wynika z czynności prawnej, wierzyciel może kierować egzekucję do: 1) majątku osobistego dłużnika, 2) jego wynagrodzenia za pracę lub dochodów uzyskanych przez niego z innej działalności zarobkowej, 3) korzyści uzyskanych przez dłużnika z jego praw autorskich, prawa własności przemysłowej, praw twórcy (art. 33 pkt 9 KRO), 4) przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa, jeżeli zobowiązanie powstało w związku z jego działalnością. Łatwo zauważyć, że zaciągnięcie zobowiązania bez zgody małżonka dłużnika sprawia, że wierzyciel, poza majątkiem osobistym i ewentualnie składnikami przedsiębiorstwa, może kierować egzekucję do szeroko pojętych dochodów dłużnika, tj. do składników majątku wspólnego, ale pochodzących od małżonka będącego dłużnikiem. Jeżeli natomiast drugi małżonek wyraził zgodę na czynność prawną, wierzyciel może zaspokoić się również z całego wspólnego majątku (art. 41 § 1 KRO). KRO pozostawia wierzycielowi inicjatywę żądania zgody drugiego małżonka na zaciągnięcie zobowiązania, niezależnie od jego rodzaju i wartości. Chodzi o zgodę fakultatywną, której brak nie powoduje nieważności czynności prawnej, lecz zawęża zakres odpowiedzialności dłużnika. Przykład: W art. 41 § 2 KRO wyraźnie uregulowano zakres odpowiedzialności z majątku wspólnego za zobowiązania jednego z małżonków nie wynikające z czynności prawnej, np. z czynu niedozwolonego, z bezpodstawnego wzbogacenia, z obowiązku alimentacyjnego itd. Dłużnik ponosi wtedy odpowiedzialność swoim majątkiem osobistym i składnikami majątku wspólnego wymienionymi w powołanym przepisie, które od niego pochodzą. Natomiast za zobowiązania wynikające z prowadzenia przez jednego małżonka działalności gospodarczej odpowiada on swoim majątkiem osobistym, swoimi dochodami z działalności zarobkowej, przedmiotami majątkowymi wymienionymi w art. 33 pkt 9 KRO, oraz przedmiotami majątkowymi Nb. 133a $ 14 . uapowieaziainosc majątKowa maizonKow 117 wchodzącymi w skład przedsiębiorstwa. Dla zaciągania zobowiązań związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa nie jest potrzebna zgoda drugiego małżonka. Jeżeli jednak drugi małżonek (najczęściej na żądanie wierzyciela) udzielił takiej zgody, wierzyciel może zaspokoić się z całego majątku wspólnego. Po nowelizacji KRO w 2004 r. nie ma możliwości wyłączania, albo ograniczania odpowiedzialności małżonka ze względu na charakter wierzytelności bądź z uwagi na stopień przyczynienia się dłużnika do powstania majątku wspólnego (dawny art. 41 § 3 KRO). Odpowiedzialność ta zależy teraz od zgody lub jej braku na zaciągnięcie zobowiązania. Reguły odpowiedzialności za zobowiązania dotyczą ustawowej wspólności majątkowej, ale stosuje się je odpowiednio także do wspólności umownej (art. 48 KRO). W tym miejscu należy przypomnieć, że ustawodawca wyłączył z tych reguł odpowiedzialność za zobowiązania zaciągnięte przez jednego małżonka dla zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny. Za takie zobowiązania odpowiadają oboje małżonkowie solidarnie, niezależnie od wiążącego ich ustroju majątkowego (art. 30 KRO). 2