Nie wiem czy Bóg istnieje, ale byłoby z korzyścią dla Jego reputacji, gdyby nie istniał" - Renard
Niektóre nabłonki mają wici, rzęski albo wytwarzają nibynóżfci (pseudo-podia) służące do chwytania pokarmu. U licznych bezkręgowców nabłonek pokrywowy (naskórek, epiderma) jest pokryty oskórkiem (kutikulą) stanowiącym mniej lub bardziej twardą wydzielinę komórek nabłonkowych. Oskórek u niektórych grup zwierzęcych bywa inkrustowany, np. przez sole wapnia, substancję o charakterze węglowodanu - c h i-t y n ę lub utwardzone białko - sklerotynę. U dużych nicieni nabłonek pokrywowy tworzy tzw. s y n c y t i u m, tj. zespół licznych komórek, między którymi zanikły błony komórkowe. Taki nabłonek pokrywowy łącznie z oskórkiem nosi miano hypodermy. T. mięśniowa składa się z komórek zaopatrzonych we włókieinka kurczliwe. Zespoły tych komórek zwą się mięśniami. Wyróżnia się mięśnie gładkie i poprzecznie prążkowane. U bezkręgowców występują bądź tylko mięśnie gładkie, bądź (u stawonogów, niektórych pierścienic i mięczaków) oba te rodzaje mięśni. Komórki mięśni gładkich u bezkręgowców mają kształt wrzecionowaty lub są rozgałęzione, zawierają roiofibrille zbudowane z jednorodnej substancji i kurczą się znacznie wolniej od poprzecznie prążkowanych. Komórki mięśni poprzecznie prążkowanych mają charakter syn-cytialny. Są one z reguły wydłużone, a ich włółdenka kurczliwe składają się z dwojakiego rodzaju substancji, układających się na przemian
po sobie. Substancje te odmiennie załamują światło, a że w sąsiadujących ze sobą włó-kienkach leżą na jednej płaszczyźnie, dlatego pod mikroskopem komórki tej tkanki sprawiają wrażenie poprzecznie prążkowanych. T. nerwowa składa się z komórek zawierających zawsze włókienka nerwowe, zwane neurofibrillami, które stanowią struktury podpierające cytoplazmę komórek nerwowych i ich wypustek. Komórki nerwowe mają rozmaite kształty i są zaopatrzone w l, 2 lub większą liczbę wypustek. W tym ostatnim przypadku zwykle l z nich jest dłuższa od pozostałych, nosi nazwę neurytu i służy do* przekazywania bodźców od jednej fco-mórki nerwowej do drugiej lub do rozmaitych narządów (np. do mięśni czy gruczołów). Pozostałe wypustki, krótsze, często silnie rozgałęzione, zwane dendrytami, przyjmują bodźce i przenoszą je do komórki macierzystej. T. łączną charakteryzuje luźne ułożenie komórek i duża ilość substancji międzykomórkowej, w skład której wchodzą u bezkręgowców mało elastyczne włókna klejorodne. Jedynie w tzw. miąższu (parenchymie) - t. łącznej występującej u płaziń-ców - substancja kitowa częściowo zanika, komórki na ogół przylegają do siebie i są zwykle silnie zwakuolizowane. Poszczególne typy t. łącznej pełnią różne funkcje: spajają inne t., tworzą szkielet, unieszkodliwiają ciała obce i magazynują substancje zapasowe. Prymitywną formę t. łącznej stanowi t. galaretowata, -występująca m.in. u gąbek i meduz, gdzie nosi nazwę me'zoglei. Zawiera ona wodnistą czy śluzowatą substancję podstawową, w której wypustki komórek
_______________tkanki
tworzą sieć o dużych oczkach. Tak zwana mezenchyma stanowi zespół komórek embrionalnych tkwiący w substancji międzykomórkowe j, powstający dtp. u gąbek i jamochłonów z komórek blastoder-my, a u innych zwierząt po gastrulacji z ekto- lub częściej z entodermy <-»-rozwój zarodka). T. łącza-ią chrzestną cechuje twarda, lecz elastyczna substancja międzykomórkowa. Znajdujące się w niej komórki są zwykle zaokrąglone. Ponieważ 'nie jest unaczyniona, wymiana materii zachodzi w niej osmotycznie przez substancję podstawową. Pośród bezkręgowców występuje tylko u głowonogów. Należącą również do t. łącznych t. kostną spotyka się tylko u 'kręgowców. Krew niektórzy autorzy wyodrębniają jako osobną t., a inni traktują jako t. łączną, w której elementy komórkowe pływają w substancji międzykomórkowej, zwanej osoczem. U •wistężnlc, pierścienic, szkar-łupni, mięczaków, stawonogów, czulkowców i pogonoforów, słowem u bezkręgowców (z wyjątkiem -»-foronidów) mających układ krążenia, barwniki służące do wymiany gazowej nie znajdują się jak u kręgowców w elementach 'komórkowych krwi, tylko są rozpuszczone w osoczu. Barwniki te stanowią związki białkowe zawierające metale i nadają krwi barwę czerwoną (gdy występuje w nich żelazo) bądź niebieską (gdy występuje w nich miedź). W skład krwi wchodzą m.in. sole, których stężenie u bezfcręgowców morskich jest zbliżone do stężenia tychże w wodzie morskiej, a u zwierząt lądowych i słodkowodnych - znacznie od niego mniejsze. U bezkręgowców z zamkniętym układem krwionośnym poza
toczek
krwią występuje jeszcze inna ciecz ustrojowa, która wypełnia szczeliny jamy ciała i jest podobna do limfy zwierząt kręgowych. U grup o otwartym układzie krwion'ośinyim płyny te nie są rozdzielone i noszą miano h e m o l i m f y. [T.S.]
toczek