Nie wiem czy Bóg istnieje, ale byłoby z korzyścią dla Jego reputacji, gdyby nie istniał" - Renard
To prawda, że Japonia wyróżniła się już niemal sto lat wcześniej, stając się pierwszym krajem Azji kopiującym Zachód zarówno pod względem gospodarczym, jak i — niefortunnie dla niej — wojskowym i imperialnym. Chociaż poniosła ciężkie straty w wojnie 1937—1945 i została odcięta od tradycyjnych rynków zbytu i tradycyjnych dostawców, to jednak rozporządzała nadającą się do odbudowy infrastrukturą przemysłową i miała utalentowaną, wykształconą i społecznie spójną ludność, której zdecydowaną wolę poprawy własnego losu można było teraz skierować na tory działalności pokojowej. W ciągu pierwszych lat po 1945 r. Japonia była przeżywającym upadek okupowanym terytorium, uzależnionym od pomocy amerykańskiej. W 1950 r. fala się odwróciła — można uznać za ironię historii, że stało się to w dużej mierze dzięki ogromnym wydatkom obronnym USA związanym z wojną koreańską, które stały się bodźcem dla nastawionych na eksport spółek japońskich. Na przykład spółce Toyota groził już upadek, kiedy uratowały ją pierwsze zamówienia Departamentu Obrony USA na samochody ciężarowe; w podobnej sytuacji było wiele innych firm202. Oczywiście, w „japońskim cudzie gospodarczym" odegrało rolę — obok pobudzającego wpływu amerykańskich wydatków podczas wojny koreańskiej i potem podczas wojny wietnamskiej — również wiele innych czynników. Wyjaśnianie, w jaki dokładnie sposób ten kraj się przeobraził i jak inne kraje mogą naśladować jego sukcesy, stało się samo w sobie szybko rozwijającą się miniaturową gałęzią działalności zarobkowej203. Jednym z głównych czynników tych przeobrażeń była dosyć fanatyczna wiara w potrzebę osiągnięcia najwyższego poziomu kontroli jakości oraz zapożyczanie (i doskonalenie) najnowocześniejszych technik zarządzania i metod produkcji stosowanych na Zachodzie. Korzystny wpływ na te przeobrażenia wywarły też: zaangażowanie całego narodu w energiczny rozwój powszechnej oświaty, utrzymywanej na wysokim poziomie, duża liczba inżynierów, zwariowanych na punkcie elektroniki i samochodów, oraz występowanie obok gigantycznych zaibatsu małych warsztatów przedsiębiorczych właścicieli. Etos społeczny sprzyjał ciężkiej pracy, lojalności w stosunku do firmy i eliminowaniu różnic stanowisk, występujących między dyrekcją a robotnikami, za pomocą mieszaniny kompromisu i pełnych szacunku ustępstw. Gospodarce potrzebne były ogromne kapitały, by mogła utrzymać trwały wzrost, i uzyskała je — częściowo dzięki temu, że w tym „zdemilitaryzowanym" kraju, chronionym przez amerykański parasol strategiczny, tak niskie były wydatki na obronę, ale chyba w jeszcze większym stopniu dzięki polityce fiskalnej i podatkowej, zachęcającej do niezwykle wysokich oszczędności indywidualnych, które można było wykorzystać na cele inwestycyjne. Korzystnie wpłynęła też rola odgrywana przez MITI (Ministerstwo Handlu Międzynarodowego i Przemysłu) — „pielęgnowanie nowych gałęzi przemysłu i rozwoju techniki, a jednocześnie koordynowanie uporządkowanego procesu wygaszania działalności gałęzi starzejących się i chylących ku upadkowi"SM — wszystko to realizowane w sposób bardzo się różniący od amerykańskiego podejścia, mającego za podstawę zasadę laissez faire. Niezależnie jednak od tego, jakim zestawem czynników próbuje się to zjawisko wyjaśnić — a inni eksperci od spraw Japonii położyliby silniejszy akcent na czynniki kulturowe i socjologiczne, nie mówiąc już o trudnym do zdefiniowania „czynniku plusowym", jakim jest wiara w siebie i siła woli społeczeństwa, które czuje, że nadszedł jego czas — nie można negować ogromnej skali tego sukcesu gospodarczego. W latach 1950—1973 japoński produkt krajowy brutto (GDP) rósł w fantastycznym tempie, wynoszącym średnio 10,5 proc. rocznie — dużo wyższym od osiąganego przez jakikolwiek inny kraj uprzemysłowiony. Nawet kryzys naftowy w latach 1973—1974, który zadał tak ciężki cios światowej ekspansji gospodarczej, nie przeszkodził Japonii w utrzymaniu w następnych latach tempa wzrostu niemal dwukrotnie wyższego od tempa jej głównych konkurentów. Lista wyrobów przemysłowych, w których produkcji Japonia zajmowała pozycję dominującą, była dosyć oszałamiająca: aparaty fotograficzne i kamery, zelektryfikowany sprzęt kuchenny, inny sprzęt elektryczny, instrumenty muzyczne, skutery itd., itd. Wyroby japońskie zagroziły pozycji zegarków szwajcarskich, zepchnęły w cień niemiecki przemysł optyczny i zniszczyły brytyjski i amerykański przemysł motocyklowy