Nie wiem czy Bóg istnieje, ale byłoby z korzyścią dla Jego reputacji, gdyby nie istniał" - Renard
Opowiadając nam o swej wymarzonej pracy często opisywali takie zajęcia, w których ma sie do czynienia co najwyżej z kilkoma osobami. Na przykład, pewien asystent społeczny powiedział, że uwielbia sztukę i najbardziej chciałby pracować samotnie w muzeum, katalogując obrazy w magazynie. Ostatnim szkodliwym następstwem "wypalenia się" jest jego wpływ na stosunki pracownika z własną rodzina i przyjaciółmi. Jeśli napięcie nie może być rozładowane w pracy, to często zostaje nieświadomie przeniesione do domu, co może prowadzić do nasilenia konfliktów osobistych i rodzinnych. W wielu tych zawodach wskaźniki rozwodów, chorób psychicznych i samobójstw są wyższe od przeciętnej dla ogółu ludności (na przykład, u funkcjonariuszy policji wskaźnik samobójstw jest sześć i pół raza wyższy niż w zawodach nie związanych ze strzeżeniem prawa; również wśród psychiatrów liczba samobójstw jest wyższa od przeciętnej). Nie ulega wątpliwości, że osoby zatrudnione w służbie zdrowia i w opiece społecznej płacą wysoką cenę za pracę w wybranych przez siebie zawodach. Co jednak można powiedzieć o kosztach, jakie ponosimy my, ich pacjenci i klienci? Jest równie oczywiste, że my również cierpimy wskutek ich "wypalania się". Czekamy dłużej, a otrzymujemy mniej troski i zainteresowania. Jakość opieki czy usług, jakie otrzymujemy, staje się niższa, a doświadczenia związane z ich uzyskaniem nabierają charakteru dehumanizacyjnego. Jak starałam się wykazać w tej analizie, zjawisko "wypalania się" nie jest spowodowane tym, że ludzie są "źli", niewrażliwi i brutalni. Wynika ono raczej ze "złych" sytuacji, w których muszą działać ludzie początkowo nastawieni bardzo idealistycznie. Można mieć jednak nadzieję, że wcielenie w życie niektórych zaproponowanych tu idei mogłoby stać się punktem wyjścia do wprowadzenia zmian w ogólnej sytuacji panującej w służbie zdrowia i opiece społecznej - tak, aby służby te przyczyniały się do rozwoju wartości ludzkich, zamiast je niweczyć. Epilog. Marzenie o przyszłości Przebyliśmy już długą drogę podróży, jaką podjęliśmy wspólnie w Rozdziale 1. Mamy nadzieję, że lepiej zdajesz sobie teraz sprawę z tego, czym zajmuje się psychologia, a dzięki zapoznaniu się z nowym psychologicznym sposobem patrzenia na rzeczy będziesz umiał lepiej analizować (i skuteczniej rozwiązywać) niektóre napotykane przez siebie problemy natury osobistej i społecznej. Aczkolwiek zbliżasz się już do końca tego podręcznika i wstępnego kursu psychologii, to jednak, oczywiście, dopiero rozpoczynasz pełniejsze, bardziej pogłębione studia nad wieloma aspektami wiedzy psychologicznej. Prawie każdy z głównych tematów, jaki tu przedstawiliśmy, w większości uczelni jest przedmiotem całego kursu (lub kilku kursów) poświęconego pojęciom, metodom oraz podstawowej wiedzy z danego zakresu. Być może, iż chcesz pojąć dalsze formalne studia nad tymi tematami, które uznasz za interesujące, czy to z osobistego, czy też naukowego punktu widzenia. W twojej bibliotece uczelnianej znajdziesz także bogatą literaturę z zakresu nawet tych tematów i zagadnień, o których mogliśmy jedynie krótko napomknąć. Jedną z przyczyn, dla których w całym podręczniku zamieszczaliśmy cytatu z różnych badań i prac, jest chęć ułatwienia ci lepszego zapoznania sie z tymi zagadnieniami, o których chciałbyś dowiedzieć się więcej. Drugą przyczyną jest dążenie do tego, abyś potrafił samodzielnie oceniać wartość dowodów, na których oparte są poszczególne wnioski psychologów - abyś potrafił oddzielić spekulacje i poglądy od rzetelnych danych i uzasadnionych konkluzji. W niniejszym ostatnim rozdziale, chcielibyśmy przedstawić trzy ogólne zagadnienia, które chociaż zwykle nie są omawiane we wstępnych podręcznikach psychologii, to jednak budzą wielkie zainteresowanie wielu studentów - a mianowicie: psychologię ekologiczna, problemy etyczne związane z interweniowaniem w życie ludzi oraz zastosowanie psychologii do podnoszenia jakości naszego życia. Ekologia stała się jednym z podstawowych problemów naszych czasów i chcielibyśmy, abyś zapoznał się z podejściem ekologicznym, które umożliwia nowe spojrzenie na zagadnienia psychologiczne - odmienne od tego, które dotąd było charakterystyczne dla myśli psychologicznej. Ważne jest również, abyśmy wszyscy zdawali sobie sprawę z tego, że chociaż problemy ekologiczne często przedstawia się jako problemy fizycznych zasobów środowiska, to jednak w ostatecznym rachunku kluczem, zarówno do zrozumienia, jak i rozwiązania tych problemów, są |ludzie. Nie ulega wątpliwości, że to wartości uznawane przez ludzi oraz ich postawy i zachowania prowadzą do przeludnienia, skażenia środowiska, lekceważenia darów natury oraz ambitnych planów "modernizowania", "urbanizowania" i sterowania istniejącym środowiskiem