Nie wiem czy Bóg istnieje, ale byłoby z korzyścią dla Jego reputacji, gdyby nie istniał" - Renard
Bakchylides 85 W końcowym okresie życia, gdy ustały zamówienia z bogatej Sycylii, oddał Bakchylides swój talent na usługi ojczystej wyspie Keos (z przerwą spowodowaną nie wyjaśnionym do końca wygnaniem na Peloponez). Epini- kia przeznaczone dla rodaków cechuje szczere zaangażowanie emocjonalne, chlubnie świadczące o patriotyzmie autora. Dzięki znalezionemu w Egipcie w 1896 r. papirusowi, odzyskaliśmy dwadzieścia utworów Bakchylidesa o łącznej długości ponad tysiąc wersów (14 epinikiów i 6 dytyrambów). Stan zachowania tekstów jest bardzo różny, niemniej było to wydarzenie epokowe dla badań nad tym autorem; przedtem znano zaledwie około stu (!) wersów. W ostatnich latach dochodzą również drobne fragmenty papirusowe o mniejszym znaczeniu. Jeśli można nad czymś w tej sytuacji ubolewać, to chyba tylko nad tym, że w uratowanej spuściźnie tak nieznacznie reprezentowane są pozostałe gatunki. Ze źródeł antycznych wiadomo, iż Bakchylides uprawiał niemal wszystkie odmiany meliki. Pewne wyobrażenie o tej mniej znanej grupie utworów dają fragmenty pochodzące z hymnów (fr. 1-2), peanów (fr. 4-5), prosodiów (fr. 11-13), hyporchematów (fr. 14-15), erotyków (fr. 17-19), enkomiów (fr. 20B-C). W dziewięcioksięgo- wym zbiorze aleksandryjskim znajdowały się jeszcze ponadto par- thenia, z których nie zachował się ani jeden urywek. Zestawianie z Pindarem owocuje często niesprawiedliwą oceną talentu i zasług Bakchylidesa, który jest po prostu różny od genialnego Tebańczyka. Niewątpliwie silną stroną poety z Keos jest wspaniała przejrzystość i żywość narracji oraz mistrzostwo w tworzeniu i doborze epitetów. Zjednuje nas też do niego brak natrętnego dydaktyzmu oraz umiar i elegancja wysłowienia. Pindar Najwybitniejszy grecki poeta liryczny — Pindar (Pindaros) — żył w latach 518-438 p.n.e. Urodził się w miejscowości Kynoskefalaj pod Tebami (Beocja), prawdopodobnie w rodzinie arystokratycznej. Muzyki i poezji uczył się początkowo na miejscu, pod kierunkiem swego wuja Skopelinosa, a następnie w Atenach, gdzie jego nauczycielami byli: sławny mistrz Lasos, Agathokles i Apollodoros. Młody poeta bardzo wcześnie osiągnął dojrzałość artystyczną. Podkreśla się, że jego wczesna, napisana w wieku dwudziestu lat, oda na cześć zwycięzcy biegu podwójnego w Delfach, Hippokleasa, protegowanego ttożnowładców Tesalii, Aleuadów, odznacza się już wszelkimi cechami w peł- ni rozwiniętego epinikionu. Twórczość Pindara charakteryzowała się w ciągu całego życia wyjątkową jednolitością stylową oraz stałością głoszonych haseł arystokratycznych. 86 Liryka starożytnej Grecji Od momentu uzyskania pierwszego zamówienia przez ponad pięćdziesiąt lat służył Pindar swym talentem całej Grecji wraz z jej dalekimi koloniami. Składały u niego zamówienia arystokratyczne geruzje, kolegia kapłańskie, jedynowładcy z tytułem króla czy tyrana, przedstawiciele szlachetnych rodzin. Doczekał się wysokiego uznania i był za swe usługi poetyckie obficie wynagradzany. Droga życiowa Pindara wiodła głównie przez państwa doryckie, w których nie zaprowadzono ustroju demokratycznego, choć w młodości sympatyzował z Atenami. Poza rodzinną Beocją przez całe życie był bardzo związany z bogatą wyspą Eginą. Szczególnie ważne były kontakty Pindara z tyranami sycylijskimi, Theronem i Hieronem. Poeta udał się na Sycylię osobiście w 476 r. i przebywał tam ponad rok; był to okres rozkwitu jego talentu i powodzenia, owocujący dalszymi zamówieniami w następnych kilku latach. U schyłku życia doczekał się Pindar całkowitego upadku rządów arystokracji w miastach, które dotychczas stanowiły dla niego punkt oparcia. Zmarł w Argos w wieku osiemdziesięciu lat. Dorobek poetycki Pindara podzielili Aleksandryjczycy na siedemnaście ksiąg, obejmujących: epinikia (cztery księgi), hymny, peany, dytyramby (dwie księgi), prosodia (dwie księgi), parthenia (trzy księgi), hyporchematy (dwie księgi), enkomia, treny. W całości zachowały się jedynie cztery księgi epinikiów, nazwanych od miejsc igrzysk, z którymi były związane, olimpijskimi, pytyjskimi, nemejskimi i istmijskimi (razem czterdzieści pięć ód i nieco drobnych fragmen- tów). Ta część twórczości Pindara nie wchodzi w zakres niniejszej antologii, gdyż poświęcony jest jej osobny tom Biblioteki Narodowej w opracowaniu Alicji Szastyńskiej-Siemion (zob. bibliografia). W załączonym wyborze przekła- dów znajdzie Czytelnik jedynie I odę olimpijską, wprowadzoną tu dla celów porównawczych; podstawę stanowi dość obszerny wybór fragmentów, dobra- nych w ten sposób, by ilustrowały każdy gatunek z aleksandryjskiej listy. Gatunki te nie podzieliły szczęśliwego losu epinikiów; należące do nich utwory zachowały się przeważnie w drobnych urywkach. Trzeba jednak stwierdzić, że ogólna liczba fragmentów, dzięki odnajdywanym papirusom literackim, stale się powiększa, a niektóre z nich mają rozmiary umożliwijające szerszą interpretację. Styl utworów tej grupy (z wyjątkiem nieco prościej napisanych par- theniów) nie różni się w zasadzie od stylu epinikiów; cechuje go wzniosłość, patetyczność, bogata metaforyka. Nie były to przecież bynajmniej utwory pośledniejszej miary; warto pamiętać, że nie o epinikiach, lecz o hymnach Pindara wyraził się Lukian (łkaromenippos 27), że są to najpiękniejsze pieśni tego poety. Pindarowy hymn do Ammona był tak popularny, że około 300 r. p.n.e. hellenistyczny władca Ptolemeusz I Soter kazał go wyryć na steli i umieścić przy ołtarzu tego boga. Z hymnu zachował się niestety tylko trzywyrazowy fragment (36): „Ammonie, władco Olimpu" (Grecy identyfiko- Pindar 87 wali tego boga z Zeusem). Wyobrażenie o stylu i kompozycji hymnu Pin- darowego dają nam natomiast dość spore urywki hymnu I (fr. 29-30, 33c-d) z wysuniętą na czoło wieloczłonową listą możliwych do podjęcia tematów, pięknym obrazem prowadzonej w orszaku ślubnym na Olimp Temidy oraz dramatycznym opisem miotanej falami wyspy Delos, udzielającej schronienia bliskiej rozwiązania bogini Latonie. Nąjobszemiej zachowały się na papirusach peany, wśród nich ciekawy pean IV dla Kejczyków, rodaków Symonidesa i Bakchylidesa, w którym poeta udziela j^osu samej wyspie, wkładając w jej usta wielkodusznie słowa (fr. 52 d, w. 2-3): Triumfami w igrzyskach słynę wśród Hellenów, Słynę ze służby Muzie. Pean VI, przeznaczony do odśpiewania w Delfach, gdzie znajdował się grób Neoptolemosa, zawierał w swej części narracyjnej opowieść o tym bohaterze