Nie wiem czy Bóg istnieje, ale byłoby z korzyścią dla Jego reputacji, gdyby nie istniał" - Renard
Warto dodać, że wzór ten, odbijający swoją nowoczesnością daleko od pańszczyźnianej arkadii ziemiańskiej Pana Podstolego, nie był obrazem utopijnym, nie mającym szans realizacji w ówczesnej rzeczywistości polskiej. Wręcz przeciwnie, kopiował on, nawet w szczegółach, słynną Rzeczpospolitą Pawłowską, wieś Pawłów (Merecz) niedaleko Wilna, oczynszo-waną i opartą na podobnym ustroju w latach 1767 - 1769 przez ks. Pawła Ksawerego Brzostowskiego, referendarza wielkiego litewskiego. Eksperyment Brzostowskiego, który doprowadził do powstania "rzeczypospo-litej włościańskiej" w Pawłowie, uznanej przez współczesnych za najbardziej humanitarny akt społeczny zrodzony z idei oświeceniowych, zdał całkowicie egzamin w praktyce, doczekał się licznych pochwał u publicystów oraz poetów osiemnastowiecznych i wreszcie zatwierdzenia na sejmie w r. 1791. Kossakowski uogólnił więc te doświadczenia w obrazie literackim, wykorzystując w dużej mierze konwencje powieściowe stworzone przez Krasickiego w Panu Podstolim. 2. Następne dzieło Kossakowskiego, Obywatel, ukazało się w przed- <^z. 11. b. dowieść po Krasickim - "potomstwo" Pana Podstolego dzień Sejmu Wielkiego (w czerwcu 1788), przyniosło w formie rozmów ojca z synem dyskusje na temat zagadnień prawnych, ustrojowych, sei-mików, wolnej elekcji itp. Zawiera wiele obrazków satyrycznych z ówczesnego polskiego życia, napisane z werwą polemiczną i temperamentem Zasadnicza tendencja autora zawarta została w konfrontacji poglądów przybyłego z zagranicy syna, który krytykuje i chce odrzucić wszystkie dotychczasowe republikańskie urządzenia i instytucje, odczuwa awersje do obyczajów sarmackich - z kompromisowym stanowiskiem ojca pragnącego jedynie ulepszenia i reformy istniejącego systemu. Na tym można by właściwie zakończyć dzieje powieści polskiej po Krasickim, owego "potomstwa" Pana Podstolego, do r. 1788. Wprawdzie następcy Księcia Biskupa Warmińskiego nie dorównali mu talentem literackim, darem głębszego spojrzenia na problem edukacji bohatera szlacheckiego, przeprowadzali jednak interesujące próby w prozie polskici tego okresu, umożliwiając dalszy jej rozwój w XIX wieku. Stworzone zostały w nowym ujęciu arkadii ziemiańskiej wzorce i stereotypy, które były wyrazem przemian zachodzących w świadomości społecznej, najpełniej ujęte w postaci głównego bohatera, Pana Podstolego, matki-obywa-telki - w Pani Podczaszynie i wzorowego, oświeconego plebana-refor-matora w powieści Kossakowskiego. Jako pełnoprawni partnerzy pojawili się w Księdzu Plebanie nawet chłopi, w roli ludzi wolnych. Obywatel wreszcie jest próbą stworzenia powieści publicystycznej, podejmującej w formie traktatu tematy ustrojowe, polityczne. Skala tych doświadczeń, jakkolwiek ilościowo niebogata, odpowiadała potrzebom ówczesnego życia kulturalnego. PUBLICYSTYKA. LISTY PATRIOTYCZNE WYBICKIEGO. ZMIERZCH POKOLENIA 1. Lata 1775-1787 przyniosły po katastrofie pierwszego rozbioru okres względnej stabilizacji politycznej. Stanisław August musiał akceptować kontrolę swojej działalności przez rosyjskiego posła, Stackelberga. który jako "prokonsul" i pełnomocnik "wspaniałomyślnej gwarantki" dozorował pilnie, aby nie doszło do realizacji reform mogących uczynić z Polsid silne i nowoczesne państwo. Król rządził jednak krajem, a choć wespół ze Stackelbergiem, potrafił mimo to stworzyć z Rady Nieustającej oprawne narzędzie administracji, podporządkować ją sobie w dużym stopniu i nie zrażając się atakami oligarchii magnackiej, usiłował wprowadzać w życie, w nowych skomplikowanych warunkach, dawny plan wzmocnienia centralnej władzy. Polska stała się właściwie monar- Publicystyka. Listy patriotyczne Wybickiego. Zmierzch pokolenia 235 chią konstytucyjną, natomiast program reform, zakładający poszanowa-ie interesów właścicieli ziemskich wskazywał na tendencję w duchu oświeconego absolutyzmu. Uzyskuje wówczas duże znaczenie stronnictwo królewskie, złożone przede wszystkim ze średniej szlachty, nadające ton życiu politycznemu; Stanisław August zdobywa znowu popularność i zaufanie społeczeństwa