Nie wiem czy Bóg istnieje, ale byłoby z korzyścią dla Jego reputacji, gdyby nie istniał" - Renard
203-206. 27 Por. A. Laniewski, Œwiadek starzec, Nowa Palestra, 1938, nr 10-11. (osób trzecich), do których owo pomówienie dotar³o. O ile pomówienie one zrozumia³y, proces przebiega w dalszym ci¹gu. Odebrana wiadomoœæ mo¿e spowodowaæ, ¿e s¹d o osobie pomówionej zostanie zmieniony na niekorzyœæ. Mo¿liwe s¹ tutaj warianty uzale¿nione od oceny subiektywnej odbiorcy, w du¿ym stopniu zwi¹zanej z recepcj¹ wypowiedzi. Osoba, do której zarzut dotar³, zrozumie jego treœæ i zestawi z poprzednim s¹dem (stereotypem) o znies³awianym b¹dŸ w braku takowego przyjmie wiadomoœæ za w³asny s¹d, albo pod wp³ywem publikacji zmieni swój s¹d na gorszy. Dalszy przebieg uzale¿niony jest od tego, czy odbiorca da³ wiarê owemu pomówieniu i czy wysuniête zarzuty uwa¿a za znies³awiaj¹ce, bowiem ze wzglêdu na ró¿nice klasowe, œrodowiskowe b¹dŸ grupowe, ró¿nice w ocenie mog¹ byæ bardzo du¿e i wzrastaæ w miarê zarzucenia czynu oddalaj¹cego siê od zakresu elementarnych norm moralnych, a zwi¹zanego jedynie ze œrodowiskowymi nprmami moralnymi b¹dŸ etyk¹ zawodow¹. Niezale¿nie od tych mog¹ wystêpowaæ ró¿nice œciœle indywidualne. Trzeci etap nastêpuje w wypadku zrozumienia przez odbiorcê zarzutu, dania mu wiary i uznania go za znies³awiaj¹cy w stosunku do poprzedniego wyobra¿enia o znies³awionym. Nastêpuje wtedy zmiana wyobra¿eñ na niekorzyœæ. Czwarty etap uzale¿niony jest od tego, by zmiana wyobra¿enia odbiorcy o wartoœci pomówionego mog³a poni¿yæ go lub poni¿y³a w opinii publicznej, lub narazi³a na utratê zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju dzia³alnoœci28. Niezale¿nie od tego, przy przestêpstwie prasowym istnieje mo¿liwoœæ retransmisji wiadomoœci przez osobê, która odebra³a wiadomoœæ, wówczas proces taki zaczyna siê od nowa. Mog¹ tu jednak nastêpowaæ odchylenia spowodowane komentarzem przekazuj¹cego, co mo¿e do pewnego stopnia zlikwidowaæ mo¿liwoœci powstaj¹ce na drugim etapie procesu znies³awienia. Przedstawi³em tu szkicowo przebieg procesu znies³awienia po dokonaniu przestêpstwa prasowego-, teraz kilka uwag, dotycz¹cych stadiów przestêpstwa. Droga przestêpstwa prasowego rozpoczyna siê w chwili powziê- * cia przez podmiot zamiaru opublikowania okreœlonej wiadomoœci. Stadium to jest oczywiœcie niekaralne. Ujawnienie jednak takiego zamiaru opublikowania znies³awiaj¹cej wiadomoœci mo¿e byæ pod¿eganiem, np. gdy kolegium redakcyjne ujawni³oby zamiar rozpoczêcia tak zwanej / "kampanii oszczerczej". Niezale¿nie od tego, samo ujawnienie zamiaru / "opisania" kogoœ (czêsto powiedzenie "opiszê go, ¿e a¿ sam siê nie pozna") mo¿e w pewnych wypadkach staæ siê groŸb¹ karaln¹ (art. 250 k.k.). Por. A. B a n a c h, op. cit, s. 38. 55 54 Niekaraln¹ faz¹ s¹ tak¿e czynnoœci przygotowawcze, jak zbieranie materia³ów, uzgadnianie tematu tekstu itp. Tu jednak niezale¿nie od uwag zwi¹zanych z zamiarem, nale¿y zwróciæ uwagê na mo¿liwoœæ przemiany czynnoœci przygotowawczej w znies³awienie, które nie bêdzie przestêpstwem prasowym. Zagadnienia te znalaz³y odbicie w orzecznictwie SN. Dziennikarz zbieraj¹cy informacje musi zadawaæ pytania, które mog¹ mieæ b¹dŸ charakter prawnie obojêtny, b¹dŸ te¿ mog¹ byæ znies³awieniem, gdy np. pyta siê "czy to prawda, ¿e X-owi w s¹dzie j nie udowodnili kradzie¿y, choæ ukrad³ butelki w GS", Ten ostatni rodzaj pytañ mo¿e mieæ charakter znies³awiaj¹cy b¹dŸ dlatego, ¿e daj¹ one s³uchaczowi czy wypytywanemu wyraŸn¹ sugestiê spe³niaj¹c¹ dyspozycjê art. 255 k.k., b¹dŸ dlatego, i¿ w swej treœci zawieraj¹ ju¿ znies³awiaj¹c¹ odpowiedŸ. S¹d Najwy¿szy w orzeczeniu ZO 448/35 stan¹³ na stanowisku, ¿e "nieoficjalne wywiady i pytania... " co do okolicznoœci, mog¹cych naraziæ osobê b¹dŸ stronê zbiorow¹ na poni¿enie w opinii publicznej lub utratê zaufania niezbêdnego do dzia³alnoœci spo³ecznej czy zawodowej ,,mog¹ byæ znies³awieniem".. Orzeczenie to wydaje siê s³uszne, gdy¿ np. w œrodowiskach, gdzie obecnoœæ dziennikarza jest "wydarzeniem", tego rodzaju "wywiady" spe³niaj¹ swe zadanie znies³awiaj¹ce nieraz znacznie skuteczniej ni¿ niejedna wypowiedŸ nawet opublikowana. Znies³awieniem mo¿e byæ tak samo dostarczenie materia³ów znies³awiaj¹cych (OSN ZO 262/36), a zatem przy czynnoœciach przygotowawczych wy³ania siê problem dostarczenia materia³ów, zw³aszcza przy artyku³ach zbiorowych. Zawsze problem taki bêdzie istnia³ wobec dziennikarzy (np. rozg³oszenie, ¿e dostarczono do redakcji materia³ znies³awiaj¹cy okreœlon¹ osobê). Niezale¿nie od tego dziennikarzowi zbieraj¹cemu materia³ (czynnoœæ przygotowawcza) grozi jeszcze mo¿liwoœæ wczeœniejszego pope³nienia znies³awienia (nie bêd¹cego przestêpstwem prasowym) - chodzi mianowicie o niezaprzeczenie okreœlonej znies³awiaj¹cej pog³osce w razie zapytania O' jej prawdziwoœæ, przy istnieniu rzecz jasna co najmniej ewentualnego zamiaru znies³awienia (OSN ZO 197/1937). Mo¿liwoœci takie s¹ bardzo czêste, zw³aszcza gdy osoby wypytywane orientuj¹ siê co do celu wizyty dziennikarza i pytaj¹ na przyk³ad "a to redaktor dobrze opisze, jak X kradnie". Jak widaæ z powy¿szego dziennikarz ju¿ w toku czynnoœci przygotowawczych do przestêpstwa prasowego (a wiêc niekaralnych) mo¿e odpowiadaæ za zwyk³e znies³awienie. Wy³ania siê problem de legê ferenda prawnego upowa¿nienia dziennikarzy do zbierania informacji. W obecnym jednak stanie prawnym mo¿na uznaæ, ¿e dziennikarz posiada uprawnienie do zbierania wszelkich informacji, gdy¿ dzia³anie jego jest prawne (wynikaj¹ce z celów zawodu) oraz zgodne z dobrymi obyczajami (zale¿nie od formy) i zmierzaj¹ce ku osi¹gniêciu spo³ecznie w³aœciwego, rzeczywistego celu. Granic¹ zakoñczenia czynnoœci przygotowawczych do znies³awienia 56 prasowego jest rozpoczêcie usi³owania. Nale¿y zaznaczyæ, ¿e niejednokrotnie mo¿e istnieæ w tym stadium zwyk³e znies³awienie. Zagadnienie usi³owania omówi³em przy przestêpstwach prasowych