Nie wiem czy Bóg istnieje, ale byłoby z korzyścią dla Jego reputacji, gdyby nie istniał" - Renard
Dzieje się to najczęściej przez pozyskiwanie przedstawicieli instytucji wojskowych (niekiedy wysoko w tej hierarchii ulokowanych) w celu „stymulowania" określonych dostaw, projektów, badań lub dostosowania wymogów technicznych do możliwości określonej firmy3. Łączą się z tym oczywiście określone, nieraz bardzo wysokie łapówki. Skala tego zjawiska jest bardzo szeroka - od decyzji administracyjnej po kształt projektów, terminarze wykonania określonych zamierzeń czy kosztorysy. W takich przypadkach inicjatywa wychodzi najczęściej ze strony przedstawicieli wojska lub tzw. polityczno-wojskowego 2 Zob. M.Jędrzejko, Istota i charakter zagrożeń korupcyjnych w wojsku, Komenda Główna Żandarmerii Wojskowej, Warszawa 2003 i Raport o stanie dyscypliny i zagrożeniach patologiami w wojsku, Komenda Gtówna Żandarmerii Wojskowej, Warszawa 2002. 1 Przykładem takich zabiegów byty wspomniane już kontrakty dla sil pokojowych w Iraku. Wymogi techniczne przygotowywano kierując się możliwościami określonych, z góry upatrzonych firm, co umożliwiało wyeliminowanie konkurencji i zawyżanie cen. 221 otoczenia armii. Istnieje też korupcjogenny układ wewnątrz wojska - od nepotyzmu, przez korzystanie z nieuzasadnionych przywilejów, aż po wydawanie stronniczych decyzji administracyjnych. Bez wątpienia korupcji w wojsku nie można rozpatrywać tylko jako wewnętrznego problemu sił zbrojnych. „Usytuowanie armii wśród innych instytucji państwa, finansowanie jej z budżetu oraz funkcje, jakie ma spełnić, powodują, że konsekwencje przestępstw korupcyjnych oddziałują na wiele innych dziedzin życia publicznego i gospodarczego. Mechanizmy korupcyjne w wojsku silnie implikują funkcjonowanie takich sfer jak przemysł zbrojeniowy, produkcja specjalna, funkcjonowanie lokalnych firm (zwłaszcza w małych miejscowościach, gdzie często jednostka wojskowa jest największym pracodawcą i instytucjonalnym odbiorcą) oraz wypełnianie norm ustawowych przez obywateli (np. spełnianie powszechnego obowiązku obrony)"4. Warto też zauważyć, że konsekwencją przestępstw korupcyjnych mogą być zagrożenia dla bezpieczeństwa żołnierzy oraz funkcjonowania armii tout court. W dotychczasowych badaniach zjawisko korupcji w wojsku nie zostało do tej pory w pełni zdiagnozowane5. Istnieją jedynie wewnętrzne (najczęściej utajnione) opracowania Wojskowych Służb Informacyjnych, Prokuratury Wojskowej oraz Żandarmerii Wojskowej dotyczące prowadzonych badań. W latach 2000-2003 dziennikarze ujawnili jednak kilkanaście procederów korupcyjnych w środowisku wojskowym, z największą jak do tej pory aferą: prokuratorską, sprawą Szeremietiew-Farmus, związaną z dostępem osób nieuprawnionych do tajemnicy służbowej oraz kierowaniem przez wysokich funkcjonariuszy MON-u propozycji korupcyjnych do przedstawicieli firm ubiegających się o zamówienia wojskowe. Warto dodać, że w przestrzeni wojskowej po 1989 r., a szczególnie w ostatnich trzech-czterech latach nastąpiło zdynamizowanie nie tylko zagrożeń korupcyjnych, ale również wielu innych zjawisk patologii społecznej i instytucjonalnej6. 4 M.Jędrzejko Zagrożenia korupcyjne w środowisku sil zbrojnych. Próba diagnozy problemu, Warszawa 2003, maszyn, powiel., s. 134-135. 5 W przeciwieństwie do innych niekorzystnych zachowań w wojsku, choć prace na ten temat publikuje się dopiero od kilku lat, zob. zwłaszcza A. D ę b s k a, Fala w wojsku. Ukryta struktura życia koszarowego, Bellona, Warszawa 1997 i M. Jędrzejko, Życie wedtug *fali», Bellona, Warszawa 2002. 6 Zob. A. Siemaszko, Przestępczość w okresie przemian: uboczny skutek demokracji, w: Księga Dziesięciolecia Polski Niepodległej 1989-1999, W. Kuczyński (red.), United Publishers and Produc-tions. Warszawa 2001 oraz A. Siemaszko, B. Gruszczyńska, M. Marczewski, Atlas przestępczości w Polsce, Oficyna Naukowa, Warszawa 2003 i M. J a r o s z, Patologia społeczna czasu przemian, w : Dziesięciolecie Polski. 222 Korupcja w armiach współczesnego świata Zjawiska korupcyjne w wojsku nie są cechą tylko współczesnych czasów i znane już były w starożytnej Grecji, Egipcie, Rzymie. Na skutek mechanizmów korupcyjnych nie tylko przegrywano wielkie bitwy, ale pod ich presją prowadzono operacje wojskowe, np. w trakcie amerykańsko-wietnamskiego konfliktu w Indochinach zdefraudowano znaczną część wynoszącej 4,5 mld dolarów pomocy wojskowo-gospodarczej. Na skutek nacisków dowódców południowokoreańskich jednostki amerykańskie i podległe południowemu dowództwu prowadziły działania wojskowe w okresie zbioru narkotyków, by je przechwycić przed Wietkongiem. W tradycji europejskiej mieściło się kupowanie urzędów wojskowych oraz korupcyjne pozyskiwanie zamówień dla armii. Gwałtowny rozwój tej ostatniej dysfunkcji instytucjonalnej nastąpił wraz z powstawaniem armii masowych, co było charakterystyczne dla wielkich wojen XIX i XX w. oraz takich armii jak austro-węgierska i rosyjska. W XX w. korupcja występowała w masowej skali w armii meksykańskiej, armiach krajów Ameryki Południowej (zwłaszcza w państwach dyktatorskich), a w dekadzie lat 70. i 80. szczególnie mocno uwidoczniła się w armiach państw afrykańskich i na Dalekim Wschodzie. Obszarem poważnych zagrożeń korupcyjnych w środowisku wojskowym są przede wszystkim - o czym była mowa - zamówienia związane z techniką wojskową i wyposażeniem specjalnym. W drugiej połowie XX w. można było zaobserwować zjawisko zwiększania zasięgu korupcji wynikające z rewolucji naukowo-technicznej w uzbrojeniu oraz powstania wielkich koncernów zaopatrujących nowe, rozwijające się armie. Czynnikiem stymulującym było powstanie grupy bardzo bogatych państw naftowych, które po 1970 r. realizowały ambitny program tworzenia narodowych, nowocześnie wyposażonych sił zbrojnych (Arabia Saudyjska, Irak, Kuwejt, Iran)7. Wciągu ostatnich trzech dekad XX w. w najnowocześniejszych armiach nastąpiła trzykrotna wymiana podstawowej techniki bojowej (zauważalna zwłaszcza w lotnictwie, w systemach obrony przeciwlotniczej i przeciwpancernej), a wielkość zakupów uzbrojenia przez czołowe armie świata przekracza w ostatniej dekadzie bilion dolarów rocznie. Niezwykle kosztowny proces wprowadzania nowych technologii wojskowych, prac badawczo-rozwojowych, a także bardzo wysokie jednostkowe ceny 7 Czynnikiem korupcjogennym było przechodzenie wielkich armii na nowe technologie wojskowe, co zmuszało do sprzedaży starych urządzeń wojskowych (głównie do krajów Trzeciego Świata), widoczne szczególnie w okresie zimnowojennym. Ale nie tylko wtedy. 223 uzbrojenia sprawiły, że na tym rynku rywalizacja jest ostra