Nie wiem czy Bóg istnieje, ale byłoby z korzyścią dla Jego reputacji, gdyby nie istniał" - Renard
Wiek XIX to przede wszystkim ekslibrisy typograficzne. Współcześnie zaliczany do grafiki użytkowej. Ekslibris wytłoczony na przedniej lub tylnej okładzinie książki jest superekslibrisem. Organizacje znawców i kolekcjonerów ekslibrisów utworzyły w 1966 r. Międzynarodową Federację Towarzystw Miłośników Ekslibrisu; od 1953 r. odbywają się Międzynarodowe Kongresy Ekslibrisu (X był w Polsce w 1964 r.), od 1963 r. - Międzynarodowe Biennale Ekslibrisu w Malborku. elzewiry - nazwa druku posiadającego adres firmy Elzewirów (Lejda i Amsterdam); zwl. druki mniejszych formatów typowe dla tego warsztatu. Stworzyli oni nowy typ książki: małej o wyraźnym choć drobnym piśmie i ozdobnikach dostosowanych do cienkiego rysunku czcionek. Elzewiry były bardzo znane przede wszystkim ze względu na wysoki poziom typografii i poprawność tekstów, a także doskonałą organizację rozprowadzania wydawnictw firmy. Elzevierowie posiadali rozległą sieć swych filii, podnieśli znacznie wysokość nakładów, obniżając koszty produkcji i ceny swych wytworów. epigraf (gr. epigraphe - napis), napis na materiale twardym (np. kamień, metal) stosowany od starożytności. W wiekach późniejszych także fragment umieszczony przez autora na początku własnego utworu (motto, dewiza). Zob. inskrypcja. errata (łac. errata - błąd), spis poprawek; błędy drukarskie zauważone po wydrukowaniu książki. faksymile (łac. fac simile - czyń podobnie), dokładna, wierna reprodukcja dokumentu, książek (reprint), dzieła sztuki; również pieczęć wiernie odtwarzająca odręczny podpis; także metoda zdalnego przekazywania nieruchomego obrazu czarno-białego w telegrafii obrazowej. falsyfikat (łac. falsus - fałszywy), świadomie podrobiony przedmiot (pieniądz, dokument, dzieło sztuki). FID (Federation Internationale dTnformation et de Documentation) - Międzynarodowa Federacja Dokumantacji, zal. w 1895 r. pocz. pod nazwą Institut International de Bibliographie, od 1931 r. In-stitut International de Documentation, od 1937 r. FID (Federation Internationale de Documentation), a od 1986 r. Federation Internationale dTnformation et de Documentation. Działa jako stowarzyszenie popierające rozwój działalności dokumentacyjnej i informacyjnej poprzez współpracę międzynarodową; popiera badania w tych dziedzinach; organizuje wymianę informacji i kształcenie pracowników; wydaje publikacje. Zajmuje się zwł. klasyfikacją materiałów doku- PODRĘCZNY SŁOWNIK TERMINOLOGICZNY mentacyjnych, ma prawa autorskie do Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej (UKD), jest jedynie upoważniona do wprowadzania zmian i uzupełnień. Siedziba w Hadze. filigran (wł. filigranu - znak wodny), ażurowy ornament złotniczy z cienkich drucików, często w połączeniu z emalią; znak wodny na papierze, widoczny w świetle przechodzącym; także skórzany -stosowany do zdobienia opraw perskich i papierowy - wycinany w złoconym papierze i umieszczany na wew. stronie oprawy. Służy do ozdoby i współcześnie do ochrony przed nadużyciami (np. papiery wartościowe i banknoty). Znany od XIII w. (papiernia Fabiano we Włoszech, 1280 r.). Badaniem filigranów m.in. w celu ustalenia czasu i miejsca powstania nie datowanych rękopisów i druków zajmuje się filigranistyka. floratura (łac. flos - kwiat), dekoracja roślinna wypełniająca marginesy zdobionych stron; wzbogacana czasem przez anegdoty, groteskę i motywy heraldyczne. Najpopularniejsza w średniowieczu. Wyparta przez bordiurę. Najznakomitszym przykładem jej zastosowania w polskim malarstwie książkowym są karty Psałterza floriańskiego. foliowanie (łac. folium - karta), oznaczanie kolejności kart w rękopisie i kodeksie. Stosowana od XII w., używano cyfr rzymskich, od XIV w. arabskich. format drukarski - określa wielkość książki poprzez oznaczenie łacińskie i jego odpowiedniki liczbowe wielokrotności złożenia arkusza papieru; piano (arkusz nie złamany), folio [20] (arkusz złamany raz, 2 karty), ąuatro [40] (złamany 2 razy, 4 karty), octavo [8°] (złamany 3 razy, osiem kart), sedecimo [160] (złamany 4 razy, 16 kart). Normalizacja spowodowała, że o formacie książki decyduje długość jej grzbietu: 160 do 20 cm, 8° od 20 do 25 cm, 40 od 25 do 35 cm, 20 powyżej 35 cm. fowizm (fr. fauvisme, od fauve - zwierz), kierunek w malarstwie francuskim z początku XX w., nawiązujący do Cezanne'a, van Gogha i Gauguina oraz do sztuki ludów prymitywnych; reprezentowany przez H. Matisse'a, A. Marąueta, M. Vlamincka, G. Braque'a. W1905 r. odbyła się wystawa ich prac w Salonie Jesiennym w Paryżu, wywołała oburzenie krytyki i epitety określające malarzy jako cage desfauves - klatka dzikich bestii, dało to nazwę kierunkowi. Fowizm był reakcją na impresjonizm; ekspresja plamy barwnej, płaska kompozycja, ostre kontrasty kolorów, pominięcie gry świateł i cieni. Po 1907 r. zanikł, z niego wywodzi się ekspresjonizm. fraktura (łac./racfwra - złamanie), pismo gotyckie o ostro złamanych łukach. Powstała na pocz. XVI w. jako pismo niemieckiego renesansu, zastosowana po raz pierwszy przez Hansa Schóspergera z Augsburga do wydrukowania modlitewnika cesarza Maksymiliana I (1512). Miała wiele odmian; nad jej kształtem pracował m.in. Albrecht Diirer; w Polsce pierwszy stosował ją Hieronim Wietor. Obecnie używana jest sporadycznie jako pismo ozdobne. frontyspis (fr. frontispice - fasada), strona poprzedzająca kartę tytułową książki, zawierająca niekiedy portret autora, ilustrację lub tytuł ogólny wydania (dzieła) wielotomowego; dawniej ozdobna karta tytułowa wykonana techniką miedziorytniczą. futuryzm (łac. futurum - przyszłość), kierunek w sztuce, teatrze i filmie, literaturze; rozwijał się w pierwszym ćwierćwieczu XX w. głównie we Włoszech (przywódca i teoretyk F. T