Nie wiem czy Bóg istnieje, ale byłoby z korzyścią dla Jego reputacji, gdyby nie istniał" - Renard
Stosownie do biegu wydarze� mo�na by�o zastosowa� raz ten zabieg raz inny. W prowadzonych w Niemczech dyskusjach teoretycznych na temat cel�w wojennych znaczn� rol� odgrywa�a kwestia, kto jest g��wnym przeciwnikiem Niemiec, tzn. kt�re z trzech mocarstw Koalicji, Francja, Wielka Brytania czy Rosja, by�o najbardziej skuteczn� zapor� dla ekspansji imperializmu niemieckiego. Niemcy musieli rozstrzygn�� odpowied� na pytanie, kto jest ich g��wnym wrogiem? Rosja, jak o tym skutecznie przekonywano lewic�, Francja, d���ca do odzyskania Alzacji i Lotaryngii, czy Wielka Brytania, g��wna przeszkoda na drodze wyznaczonej przez Weltpolitik. W zupe�nie innej sytuacji znajdowa�a si� Koalicja; tu wr�g by� jeden � Niemcy. Pokona� Rzesz�, zd�awi� Prusy, zniszczy� pruski militaryzm, zniszczy� flot� niemieck� � oto cel, kt�ry ��czy� Francj�, Wielk� Brytani� i Rosj�. Sprzymierze�cy Niemiec � Austro-W�gry, p�niej Turcja i Bu�garia � stali na dalszym planie5. 296 5 R- Stadelmann, Friedensversuche im ersten Jahre des Weltkrieges, s. 486. Ostatecznie Niemcy za przeciwnika najgro�niejszego, za przeciwnika, z kt�rym kompromis by� niemo�liwy, uznali Wielk� Brytani�. �Anglia � pisa� kanclerz 6 listopada 1915 r. � wydaje si� najmniej przygotowana do ust�pliwo�ci"6. W Rosji natomiast upatrywano partnera, z kt�rym zawarcie pokoju szeroko otwieraj�cego drog� do ekspansji imperializmu niemieckiego by�oby mo�liwe. Tote� wzgl�dem Rosji stawiano cel dora�ny � zawrze� pok�j odr�bny. Dalsz� natomiast kwesti� by� projektowany stopie� os�abienia Cesarstwa Rosyjskiego i rozmiary zamy�lanych kosztem Rosji aneksji. W listopadzie 1914 r. w charakterze po�rednika pomi�dzy Wielk� Brytani� i Rosj� z jednej, a Niemcami z drugiej strony zacz�� dzia�a� Du�czyk Hans--Niels Andersen, naczelny dyrektor Kompanii Wschodnioazjatyckiej. Andersen z w�asnej inicjatywy, czy mo�e za podszeptem Alberta Ballina, pozyska� kr�la Danii Chrystiana X do akcji mediacyjnej pomi�dzy dworami londy�skim, petersburskim i berli�skim. Andersen rzekomo z ramienia kr�la je�dzi� do Londynu, Piotrogrodu i Berlina, i poufnie rozmawia� z r�nymi politykami. Mediacja pozosta�a bez skutku. Dla historyka wszak�e relacje Andersena nie s� pozbawione znaczenia, rzucaj� bowiem �wiat�o na nastroje k� rz�dowych, zw�aszcza piotrogrodzkich7. Nad New� od dawna dzia�a�y niepo�lednie wp�ywy niemieckie, odczuwa�o si� je zw�aszcza w tzw. sferach, czyli w ko�ach dworskich, po�r�d wy�szej biurokracji, a tak�e w kr�gach wielkiej bur�uazji. Niemcy liczyli na poparcie wp�ywowego polityka rosyjskiego Wittego. Siergiej Witte, dawny minister komunikacji, skarbu, prezes komitetu ministr�w, negocjator traktatu z Japoni� w 1905 r., otoczony g��bok� nieufno�ci� i niech�ci� Miko�aja II, odsuni�ty od w�adzy, ale nie od zakulisowych wp�yw�w, nie zrezygnowa� z ministerialnych ambicji i d��e� do odegrania jak przed laty roli czynnej, dominuj�cej. Od chwili powrotu z wakacji w Biarritz w pocz�tku wrze�nia 1914 r. wyst�powa� z ostr� krytyk� polityki rz�du carskiego. Ambasadorowi Francji wr�cz o�wiadczy� w dniu 10 wrze�nia: �Ta wojna jest szale�stwem [...] nale�y jak najpr�dzej zlikwidowa� t� g�upi� awantur�". Zdaniem Wittego wojna nie mog�a Rosji przynie�� �adnych korzy�ci. Nie mog�a przysporzy� korzy�ci powi�kszenia terytorium, gdy� Cesarstwo Rosyjskie zajmowa�o olbrzymie obszary, a �na Syberii, w Tur-kiestanie, na Kaukazie, w Rosji samej posiada wielkie, a dotychczas nieeksplo-atowane terytoria. A jakie� to zdobycze nam obiecuj�? Prusy Wschodnie. Czy� cesarz nie liczy w rz�dzie swych poddanych ju� do�� Niemc�w? Galicja. Ale� tam pe�no �yd�w! A zreszt� w dniu, w kt�rym przy��czymy polskie ziemie 6 L'Allemagne et les problemes de la paix, t. I, nr 33, s. 45. 7 L'Allemagne et les problemes de la paix, t. I, passim; F. Fischer, Griffnach der Wehmacht, s. 223, 224, 227; W. Steglich, Die Friedenspolitik der Mittelmdchte 1917/18, Wiesbaden 1964, s. 220, 221