Nie wiem czy Bóg istnieje, ale byłoby z korzyścią dla Jego reputacji, gdyby nie istniał" - Renard
Fenshave zarządzającego osobnym wydziałem przybocznej policji Konstantego Zabity 29 listopada 1830 podczas napadu na Belweder * Blumer (O’Blumer) Ignacy (1773–1830) — generał, uczestnik powstania Kościuszki, o chwalebnej przeszłości w czasach napoleońskich; w Królestwie Kongresowym stał się narzędziem w. księcia w sądownictwie wojskowym, za co był powszechnie znienawidzony. Zginął w noc wybuchu powstania, gdy usiłował odwieść od udziału w ruchu żołnierzy 5 pułku liniowego. * kirysjerzy — kirasjerzy (z fr.), ciężka kawaleria uzbrojona w kirysy (część zbroi płytowej złożonej z napierśnika i naplecznika), ciężkie szpady i pistolety, utworzona w XVII w., w XVIII i XIX używana do decydujących uderzeń w szyku zwartym * Jej — Bohu! (ukr.) — dalibóg! * Charme de vous voir, Monsieur le Comte, a quoi suis–je redevable de 1’honneur de votre presence? (fr.) — Jakże mi miło pana widzieć, panie hrabio, czemu zawdzięczam honor oglądania pana? * et cetera (łac.) — i tak dalej * symplicjusz (z łac.) — prostaczek, naiwny * muchy z nosa ciągnąć — podstępnie wyciągać informacje * Kamiński Jan Nepomucen (1777–1855) — aktor (do 1830), reżyser, pisarz i publicysta, dyrektor teatru polskiego we Lwowie (1809–1842), który dzięki jego działalności stał się ważną placówką kultury narodowej; autor ok. 80 sztuk, głównie przeróbek i i tłumaczeń. Najbardziej znana z oryginalnych: Zabobon czyli Krakowiacy i Górale. „Zabawka dramatyczna ze śpiewkami” (nie: Wesele krakowskie, jak mylnie tytułuje Kraszewski), utwór inspirowany przez „śpiewogrę” Wojciecha Bogusławskiego (1757–1829) Cud mniemany czyli Krakowiacy i Górale (1794) i pomyślany jako jej kontynuacja (powst. 1815, premiera we Lwowie 1816, wyd. tamże 1821). * Rzewuski — prawdopodobnie Kraszewski ma na myśli Henryka Rzewuskiego (1791–1866), pisarza i publicystę z kręgów tzw. koterii petersburskiej (zob. Grabowski Michał), autora gawędy szlacheckiej Pamiętniki Soplicy, powieści historycznej Listopad. * Chłędowski Adam Tomasz (1790–1855) — publicysta i bibliograf; wydawca „Pamiętnika Lwowskiego”; od 1821 — bibliotekarz (po Lelewelu) w Bibliotece Publicznej w Warszawie, profesor bibliografii na Uniwersytecie Warszawskim oraz redaktor „Gazety Literackiej” (1821—1822), a potem dzienników urzędowych: „Monitor Warszawski” (1824—1828), i jego kontynuacji: „Dziennik Powszechny Krajowy” (1829—1831), który przekształcił w organ zwolenników powstania i romantyzmu. Czynny uczestnik spisku i powstania listopadowego, po jego upadku emigrował. Kraszewski mylnie przypisuje Chłędowskiemu wydawanie „Kuriera Polskiego” (1829–1831) — redagowali go: K. Bronikowski, A. Cichowski i M. Mochnacki. Obydwa te dzienniki stały się główną trybuną romantyków w ostatniej fazie walki z klasykami i idylliczną koncepcją narodowej literatury (zob. romantyzm i klasycyzm). * metamorfoza (gr.) — przeobrażenie się, przemiana, zmiana wyglądu zewnętrznego * stancja — izba, pokój * przyszły poeta i «Ducha czasu» i «Przenajświętszej Rodziny» — zob. Zaleski Józef Bohdan * autor „Wieczorów pielgrzyma” — zob. Witwicki Stefan * autor «Literatury i krytyki» — zob. Grabowski Michał * „Kuriera” redaktor — zob. Dmuszewski Ludwik Adam * rewolucja we Francji… rewolucja w Paryżu (s. 58, 65) — mowa o tzw. rewolucji lipcowej (27–29 VII) 1830 r. we Francji, która obaliła Karola X, a powołała na tron Ludwika Filipa I i zapoczątkowała okres konstytucyjnej monarchii burżuazyjnej. * Napoleon I … San Domingo … rok 1812 — przykładem okrucieństwa Napoleona Bonapartego (1769–1821), cesarza Francuzów, wobec Polaków ma być: 1) ekspedycja francuska wysłana w 1802 r. przeciw powstańcom murzyńskim na Santo Domingo (wyspa w Ameryce Środkowej, obecnie: Haiti), gdzie na rozkaz cesarza walczyły 2 półbrygady polskie z dawnych Legionów i większość polskich żołnierzy wyginęła; oraz: 2) rok 1812, tzn. data nieudanej kampanii Napoleona przeciw Rosji, gdzie wkroczył na czele Wielkiej Armii (złożonej w 2/3 z Niemców, Włochów, Polaków i Holendrów), która — mimo początkowych zwycięstw — zmuszona do odwrotu, uległa wyniszczeniu i zagładzie. * trąby, co obaliły Jerycho — wg Starego Testamentu (księga Jozuego 6, 20) trąby z rogów baranich, przy których dźwięku rozpadły się mury Jerycha, obleganego w XIII w. p.n.e. przez Jozuego, wodza Izraelitów, w czasie podboju ziemi Kanaan (Palestyny) * sceptyczny — niełatwowierny, krytyczny * Witwicki Stefan (1801–1847) — poeta, publicysta, urodzony na Podolu, kształcił się w Liceum Krzemienieckim, następnie na uniwersytecie w Warszawie, gdzie od 1820 pracował w Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych. Przyjaźnił się z Chopinem, J.B. Zaleskim i in., na emigracji, po upadku powstania listopadowego, z Mickiewiczem, którego był naśladowcą. Autor Piosnek sielskich (1830— spopularyzowanych z melodiami Chopina i Moniuszki), Poezyj biblijnych (1830) oraz publicystycznych Wieczorów pielgrzyma (1837–1842, wyd. rozszerzone 1844—1845), podejmujących z pozycji konserwatywnych obronę polskiej tradycji narodowej przed „cudzoziemszczyzną”