Nie wiem czy Bóg istnieje, ale byłoby z korzyścią dla Jego reputacji, gdyby nie istniał" - Renard
Wysiedleńcom przemocą usuniętym z Polski przez mocarstwa okupa- cyjne teraz pozwolono powrócić. Było wśród nich ponad 520 000 osób wracają- cych z przymusowych robót w Niemczech i nieco mniej - ze Związku Radziec- kiego. (ZSRR przetrzymywał większość deportowanych Polaków do roku 1956). Repatrianci byli to przeważnie Polacy ze Wschodnich Kresów dawnej II Rzeczy- pospolitej, którym dano teraz możliwość przeniesienia się na zachód, na tereny leżące w obrębie nowych granic, a także ci, którzy dobrowolnie powracali z Za- chodu. Kategorię przejezdnych stanowili ludzie, którzy na skutek wojny znaleźli się z dala od domu i teraz po prostu przejeżdżali przez Polskę, z zachodu na wschód albo ze wschodu na zachód. Na wschód posuwały się budzące litość kolumny radzieckich dezerterów i jeńców wojennych, zdążających ku radzieckiej sprawie- dliwości; w kierunku przeciwnym szło kilkadziesiąt tysięcy polskich Żydów, któ- rzy - przetrwawszy wojnę na terenie ZSRR - zdążali teraz do Europy Zachodniej i do Izraela. Wygnańcy (których w oficjalnym żargonie nazywano „przesiedleń- cami") należeli do mniejszości narodowych - głównie ukraińskiej i niemieckiej; wysiedlano ich z Polski zgodnie z postanowieniami konferencji poczdamskiej. Wśród wędrowców wreszcie znaleźli się Polacy usuwani przez władze ze swoich dawnych domów i przenoszeni do nowych miejsc zamieszkania na północy i za- chodzie na terenach Ziem Odzyskanych. Statystyki różnią się drastycznie, ale nie można mieć większych wątpliwości co do tego, że ludność objęta programem przesiedleń uczestniczyła w jednym z największych przewrotów demograficznych w dziejach Europy. Całym planem kierował Państwowy Urząd Repatriacyjny (PUR), który działał od chwili utworzenia go przez PKWN w październiku 1944 roku do czasu likwidacji w roku 195012. (Patrz Rys. F). Największą pojedynczą operacjąbyło wypędzenie z Polski ludności niemiec- kiej. Klauzula XIII protokołu konferencji poczdamskiej postanowiła, że przenie- sienie na terytorium Niemiec grup ludności niemieckiej lub elementu niemieckie- go pozostającego w Polsce, Czechosłowacji i na Węgrzech ma być przeprowa- dzone z zachowaniem porządku i zasad humanitarnych. Przesiedlenia te - które z wyjątkiem rodzin o podwójnym obywatelstwie bynajmniej nie były dobrowolne, objęły ogółem około 16,5 miliona osób. Część polska operacji, która dotyczyła 12 S. Banasiak, The Settiement of the Polish Western Territories, 1945-1947, „Polish Western Affairs", VI (1965), s. 121-149; Krystyna Kersten, The Transfer of German Population from Poland, 1945-1947, Acta Poloniae Historica, X (1964), s. 27^t7; J. B. Schechtman, The Polish- Soviet Exchange of Population, „Journal of Central European Affairs", IX (1949), s. 289-314; Krystyna Kersten, Repatriacja ludności polskiej po II wojnie światowej. Warszawa 1974. 1013 Tom II. 2. Polska współczesna po roku 1944 1014 Powojenne granice Polski Ziemie Odzyskane Polski Hitlerowska Generalna Gubernia 1939-45 Inne miasta O Rządowe kampanie przesiedleńcze Przedwojenne granice Polski Byte Kresy Wschodnie, przyłączone do ZSRR Miasta szczególnie dotknięte akcjami ' przesiedleńczymi O Przymusowe deportacje Dobrowolne akcje repatriacyjne Przybliżone liczby (w min) 0,5 1. Polacy (i inne narodowości) deportowani podczas czys- tek radzieckich na Ukrainie, 1936—39 1,5 2. Obywatele polscy wysiedleni przez władze radzieckie z Zach. Ukrainy i Białorusi, 1939-40 0,6 3. Polacy (i inne narodowości) deportowani przez władze radzieckie z Litwy, 1940-41 0,5 4. Polacy wypędzeni z Prus Zach. i Warthelandu do Generalnej Guberni, 1939-40 0,75 5. Niemcy z terenów nadbałtyckich, ponownie osiedleni w Prusach Zach., 1940-41 1,5 6. Polacy (i inne narodowości) wywiezieni do Rzeszy na ro- boty przymusowe, głównie z terenu Generalnej Guberni 0,1 7. Chłopi polscy wysiedleni ze strefy przesiedleńczej w rejonie Zamościa, 1942-43 3,0 8. Żydzi, ofiary „ostatecznego rozwiązania", przewiezieni do Polski w celu eksterminacji, 1941-44 3,5 0,75 16. U7. 1,5 < 18. 119. 0,5 20. 5,0(?) 21. 4,4 22. 0,25 23. Niemcy deportowani w latach 1945-47 z Prus Wschodnich z Prus Zachodnich z Pomorza z Polski Środkowej z Poznańskiego ze Śląska Niemcy wysiedleni przez hitlerowców z Wrocławia i innych miast Śląska, 1945 Ukraińcy wysiedleni na tereny północnej Polski lub ZSRR, 1947 Polscy „repatrianci" z Litwy ') z Białorusi ^ 1945-47 z Ukrainy ) Polscy przesiedleńcy przewiezieni z Niemiec, 1945-48 Radzieckie kampanie przesiedleńcze na Litwie, Białorusi, Ukrainie i w Prusach Wschodnich po roku 1945 Polskie kampanie przesiedleńcze na terenach zachodnich i północnych po roku 1945 Polscy repatrianci po amnestii radzieckiej z 1956 Ogółem: 24,85 min Rys. F. Przesiedlenia ludności (1936-1956) Tom II. 2. Polska współczesna po roku 1944 5 057 000 Niemców z byłych prowincji Pomorza Wschodniego, wschodniej Bran- denburgii, Śląska, Gdańska i Prus Wschodnich, a także z Polski Centralnej, zosta- ła podjęta zgodnie z ustaleniami porozumienia zawartego 14 lutego 1946 roku w Berlinie między przedstawicielami Polski i Wielkiej Brytanii jako reprezentan- tami Połączonej Egzekutywy Repatriacyjnej (CRX): 1. Warunki ogólne. Obie strony uzgodniły, że transfer i przewóz Niemców z ich miejsc zamieszkania w Pol- sce i ich rozmieszczenie w strefie brytyjskiej powinny odbywać się w sposób humanitarny i zor- ganizowany. 2. Przewóz. Środkami przewozu będzie kolej przy wykorzystaniu polskiego i/lub radzieckiego tabo- ru oraz droga morska. Pomocnymi trasami będą: Trasa A- ze Szczecina do Lubeki morzem w ilości około 1000 osób dziennie (...). Trasa B - ze Szczecina do Bad Segeberg przez Lubekę koleją dziennie około 1500 osób