Nie wiem czy Bóg istnieje, ale byłoby z korzyścią dla Jego reputacji, gdyby nie istniał" - Renard
362. 410 mokracji politycznej w stosunku do rewolucji. Byo w tym stanowisku echo dowiadcze jakobiskich (despotyzm wolnoci contra despotyzmowi krlw), na co zwracaa trafnie uwag Ra Luksemburg. Wskazanie na ograniczenia oraz iluzoryczno demokratycznych regu gry politycznej w sytuacji ostrego konfliktu midzy klasami byo suszne. Jednake przez dugi czas teoria marksistowska prawie nie interesowaa si znaczeniem demokratycznych regu i mechanizmw w normalnym" yciu politycznym jednej klasy lub kilku klas niezantagonizo-wanych konfliktem. Uchodziy zatem jej uwagi wartoci demokracji politycznej, jako niedoskonaej zapewne, ale najlepszej z dotychczas wytworzonych w procesie historycznym metod optymalizacji polityki i jej korygowania odpowiednio do wymaga zmieniajcej si rzeczywistoci spoecznej. PPS z racji swej tradycji bya blisza zrozumieniu i docenieniu tych wartoci. Gomuka wyrnia si dalekowzrocznoci, jego polemiki z sekciarstwem wiadczyy, e zdaje sobie spraw z tego, e rzdzc w warunkach daleko idcych ogranicze demokracji politycznej traci si kontakt ze spoeczestwem i redukuje moliwoci uzyskania jego poparcia. Nie chcia rzdw dyktatorskich, gdy rozumia, e prowadz one do wyjaowienia wizi ze spoeczestwem, nie zdawa sobie natomiast jak sdz sprawy z tego, e rzdy takie niepomiernie zmniejszaj rwnie szans unikania powanych bdw w polityce, a po pewnym czasie czyni to wrcz niemoliwym. Mielimy zatem w stosunkach PPR i PPS do czynienia ze swoistym dylematem, z konfliktem wartoci obiektywnie istotnych i wanych, a wic z sytuacj w stosunkach ludzkich prawdziwie dramatyczn. Nasuwa si pytanie, co skonio Gomuk do zajcia jednostronnego stanowiska i cofnicia si w stosunku do ocen, jakie w kwestii PPS sformuowa w polemikach z sekciarstwem na I Zjedzie PPR. rda nie daj na to pytanie odpowiedzi jednoznacznej. Pewne wskazwki jednak znale w nich mona. Do pewnych uproszcze skaniaa sama sytuacja. Zarwno 411 w PPR, jak i w PPS bezporednio po referendum wyrane byy objawy zdenerwowania i zamieszania. M isilenie terroru ze strony podziemia, antysemicki pogrom w Kielcach, strajki w odzi i w Zagbiu nastroje te jeszcze pogbiy. Zwracalimy ju uwag na zaskakujco nerwowy tor; wystpie Go-muki w pierwszej poowie lipca. Odbicie duego zaniepokojenia znajdujemy rwnie w ocenach Sekretariatu KC. 27 lipca Sekretariat np. powici specjalne posiedzenie omwieniu sytuacji w odzi w zwizku z wynikami referendum i strajkami. Sytuacja mwi Zambrowski jest niepokojca i wiadczy o powanym przeomie w klasie robotniczej odzi"147. Wnioski musiay by paniczne, gdy na nastpnym posiedzeniu Sekretariatu tene Zambrowski krytycznie ocenia zamiar wysiedlenia z odzi 15% ludnoci, jako zupenie nierealny148. Notabene wg relacji Ignacego Logi-Sowiskiego, wczesnego I sekretarza KW PPR w odzi, pomys owego wysiedlenia" wyszed od Franciszka Mazura i spotka si ze zdecydowanym sprzeciwem kierownictwa dzkiej organizacji PPR us. W PPS oczywicie rwnie panowao zaniepokojenie, co rzutowao na inicjatywy i rodzio presj podjcia nowych zabiegw o PSL. To z kolei budzio jeszcze wiksze podejrzenia PPR, i wytwarzao si bdne koo. Jest wysoce prawdopodobne, e w tej sytuacji Gomuka zaczai si obawia o zaamanie caego ukadu politycznego i bra pod uwag najgorsze ewentualnoci. Wyjaniaoby to nie tylko jednostronno ocen, ale take stawk na akcj lewicy, ktrej wyrazem bya petycja 28-miu. W oczach Gomuki perspektywy musiay rysowa si szczeglnie powanie. Szans na blok szeciu ju nie widzia, a zaamanie si bloku czterech oznaczaoby cakowit porak jego dotychczasowej polityki. PPR wadz utrzymaaby tak 147 Protok posiedzenia Sekretariatu KC PPR z 27 VII 1946, CA 295/YII-2, t. 2, k. 139. 148 Protok posiedzenia Sekretariatu KC PPR z 29 VII 1946 CA 295/VII-2, t. 2, k. 146. 149 Relacja Ignacego Logi-Sowiskiego z 10 X 1986 w posiadaniu autora. 412 czy owak ale koncepcje, do ktrych on przywizywa wag, ktre rozwin i broni, z ktrymi zwiza swe nazwisko i na ktrych opar swoj pozycj w partii, zostayby przekrelone. Oceny formuowane w takiej sytuacji mogy by dyktowane rwnie taktyk, z jednej strony dostosowywaniem si do nastrojw aktywu wasnej partii, a z drugiej chci wywarcia silniejszej presji na PPS. To wyjaniaoby te, dlaczego Gsmu-ka przedstawi swoje stanowisko w najpeniejszej i zapewne najbardziej kracowej postaci wwczas, gdy stosunki midzy obu partiami zaczy ju si poprawia. Uzgodniono wsplne stanowisko wobec PSL, co znalazo wyraz w licie do NKW tego stronnictwa zawierajcym ostateczne propozycje w sprawie bloku szeciu. Propozycje te (o nich wanie Gomuka mwi na plenum KC) zostay przez PSL odrzucone. PPR wyrazia zgod na pewne ustpstwa wobec PPS w sprawie obsady stanowisk pastwowych. PPS z kolei przyja propozycje PPR w sprawie utworzenia szeregu staych form wsppracy w postaci regularnych wsplnych zebra k i instancji, pewnych wsplnych wydawnictw itp. Wpyw na zblienie obu partii miao rwnie nage zaostrzenie si pooenia midzynarodowego Polski po wystpieniu Byrnesa w Stuttgarcie 6 wrzenia i zakwestionowaniu przez niego zachodnich granic Polski. PSL zajo wobec tego wydarzenia dwuznaczne stanowisko, co wywoao potn akcj protestacyjn PPR i PPS; przez kraj przetoczya si fala wiecw i manifestacji przeciw USA i PSL. Na wiecu w Warszawie 8 wrzenia przemawiali Gomuka i Cyrankiewicz. 6