Nie wiem czy Bóg istnieje, ale byłoby z korzyścią dla Jego reputacji, gdyby nie istniał" - Renard
Ita semper illustribus vlris animo vivere longe antlquius fuit, quam corpore. Tych tedy wszystkich postrachów niewinność moja lękać mi się nie każe i nadzieje nie tracić. Aegrotus, quam dlu animam habet, speon habet, Większe jest miłosierdzie boskie, niżeli całego świata furya. Dei proprium est profegere, quos dignos iudicat. Że zaś osoba moja w oczach WM. Pana nie ma, jako WM. Pan mienisz, powagi, cóż z tym czynić? Lata i szarża moja teraźniejsza takiej nie potrzebuje powagi, żeby to odąwszy się w krześle, jako pająk [siedzieć]. Bywa to czasem, że i te wysokości równają się z niskością. Kto ostrożny i na starą obręcz nie nastąpi; kto rozumny i najpodlejszego lekceważyć nie powinien. Nemo est contemnendus, in quo aliqua virtutis significatio apparet". - Znowu tenże rzecze: „Quot verba, tot miseriae, albo raczej rzekę, tot scommata. Kto słyszy, przyznać to snadno może, że nie taką obwinionemu należy czynić justyfikacyą, nie takimi egzacerbować1 Majestat i senat insultami, nie tak mniej potrzebnymi narabiać jaktancyami2, wymawiając swoje przeciwko ojczyźnie merita, wyliczając ekspedycye, miejsca, rzeki, oceany; a nie wiem, czy to tak było, czy nie było. I my też bywali na morzu i za morzem, a przecie tego nie wspominamy. (Powiedział tu jakąś sentencyą, ale jej nie pamiętam, do ma-teryej jednak exprobrationis competentem). Lepiej dla ojczyzny nic nie czynić, a nie wymawiać; a choćby też kto jako najwięcej dla ojczyzny uczynił dobrego, jeden zły postępek te wszystkie annihilat zasługi, kiedy kto raz ją wynosi, drugi raz poniża, raz się jej pokaże synem, drugi raz pasierbem, a źle uczyniwszy, jeszcze gloriatur i stanom Rzeczypospolitej kurzy pod nos; ale na taką hardość dostanie wieże i miecza". Na co ja znowu daję taką replikę: 1 Egzacerbować - rozjątrzać. 2 Jaktancje - przechwałki. „Insza to rzecz jest być obwinionym, a msza winnym; ja widzę się być obwinionym, ale nie czuję się być winnym i dlatego też ja bronię niewinności. Niewinność pro me militat. W Bogu mam nadzieję, że w tym odmęcie nikt ryb nie nałowi. Zasług przeciwko ojczyźnie nie wymawiam, ale je tylko przypominam, dając je in lancem considerationis, jeżeli mi za nie taka, jaka jest ad praesens, należała recompensa. „Jeżeli się komu w zasługach moich jaka czyni wątpliwość, czy to tak było, czy nie było, świadczą cicatrices, adverso pectore poniesione; jest tak wiele kommilitonów moich, co mnie w tym wyświadczą, ci, co tam byli, co na to patrzali. Ten trudno tego miał widzieć, kto w domowych wczasach siedząc, jadł ostrygi, ślimaki i tartufolle1. Czy kto był, czy nie był na morzu i za morzem, o tym kontrowertować2 nie chcę i owszem facile do, bo indicat vestis, quales intrinsecus estis. Ale przecie łaszą to jest natura peregrinationis uczyć się: parła italiano? parla franciezo? a insza uczyć się: werdo!? mień hasło!3 Insza to, słuchając wdzięcznej melodyej, uczyć się baletów, kapreolów4, tańców, szykując podkasałe nóżki, jako z regestru, a insza słuchać klangoru5 marsowej kapele; insza rozlewać słodkie likwory 6, insza rozlewać krew. „Pro patria żem zawsze czynił, ąuantum potui, w tym się czuję; contra patriam zaś ani przedtem, ani teraz; i dlatego mianować się bezpiecznie mogę synem jej, nie pasierbem. Prędzej bym podobno inter patres patriae domacał się ojczymów, quorum machinationibus wyniszczona et ad ultimam egestatem przyprowadzona Rzplta: quorum iniuriis in pro-fundissimo Democriti utopiona sława jej puteo, virtute zaś i dzielnością wojska z labiryntów tak ciężkich wyprowadzona 1 Tartufolle - trnfle. 2 Kontrowertować - spierać się. 3 Werdo! mień hasło - kto idzie, daj hasło! 4 Kapreol - skok. 5 Klangor - dźwięk. 6 Likwor - płyn, tu - może wódka. i restaurowana. Dalekich nie szukając dowodów: szwedzka wojna jakiej narobiła szkody i konfuzyej ojczyźnie! Szwedzką wojnę zaś kto zbudował? - Mala consilia ordinis intermedii, a sąd Radziejowskiego niesprawiedliwy; a w czym niesprawiedliwy, nie tłumaczę, bo scientibus loguor. A jeżeli wojnę zacząć, to ją na dobrym zacząć fundamencie, żeby koniec nie konfundował początku i żeby tego, co zaczniemy, nie żałować, czego jest widoczny konterfekt1 wojna szwedzka. Przypomnieć sobie wolno, jak nam ciężka była rzecz odstąpić delicyj2 domowych, zbiorów i majętności, a cudze za granicą pocierać kąty; przypomnieć e converso, jak miło, choć już z wyniszczoną karboną 3 powracać się ad propria i powitać Lares! Któż to sprawił? Pewnie nie ten, który za granicą siedząc, pytał: co się tam w Polszcze dzieje? Ale kto? Bóg per instrumenta ordynansów4 swoich: przez ręce i dzielność wojska, przez fatygę i czułość dobrych wodzów; albo raczej in singulari mówiąc: unus homo nobis cunctando restituit rem. Teraz zaś z konfederacyą, albo politius mówiąc, z związkiem teraźniejszym jakoby postąpić? Obaczę, jeżeli go tak prędko rozwiąże ten, co go związał. Jest to nodus Gordius3 i dwiema palcami związać go było snadno, ale po chwili nie da się rozwiązać i zębami; kto go zawiązał, winien Bogu i ojczyźnie. Wołał tam kiedyś pobożny monarcha na niedobrego administratora6: Vare legiones redde! Trzeba by naszej Rzpltej osobliwej contra tot Varos animadwersyej7. Reddite rationem wojny szwedzkiej, którąście prywatnymi przeciwko Bogu i prawu 1 Konterfekt - obraz. 2 Delicje - rozkosze, rzeczy przyjemne. 3 Karboną - skarbonka. 4 Ordynans - tu - polecenie, rozkaz. 5 Węzeł gordyjski tak nazwany od imienia Gordiusa, króla frygijskiego, który zawiązał zawiły węzeł. Wg przepowiedni panem Azji miał być ten, kto potrafiłby ten węzeł rozwikłać. 6 Tak miał zawołać cesarz August po przegranej walce Rzymian z Germanami. 7 Animadwersja - kara. egzorbitującymi1 rozniecili okazyami; wróćcie Bogu od ich odszczepieńców poczynione w świętnicach kontempty2, wróćcie popalone i z ziemią zrównane miasta, pałace i zamki; wróćcie nobilitati poniesioną oppresyą i stracone substancye; wróćcie z tej okazyej tak wiele rozlanej krwie i zgubionych ojczyźnie synów oddajcie; wróćcie na wieki niezmazaną Majestatowi i całemu narodowi konfuzyą. Ad modernum zaś statum mówiąc: redde, oddaj, wróć ubogim ludziom krwawą pracę, zabraną od gęby sztukę chleba i ostatnią prawie kroplę wyssanej krwie; wróć Bogu restauracyą3 świętej jego chwały; wróć ojczyźnie Smoleńska, Kijowy, Siewierze4, Zadnieprza i dalsze granice. Czyj to jest partus związek, na tego nowego trzeba piekła, nowe i niezwyczajne wymyślić cruciatus, na tego wołać ostrego miecza i okrutnej katowskiej ręki. Bo niżeli się związek rozwiąże, tymczasem się nieprzyjaciel zmocni i inaksza być może szczęśliwości rezolucya5, a potem wytarguje na nas nieprzyjaciel to, co by my na nim mieli, gdyż taka u nas moda: wybiwszy nieprzyjaciela, zwykliśmy mu zawsze dać basarunek