Nie wiem czy Bóg istnieje, ale byłoby z korzyścią dla Jego reputacji, gdyby nie istniał" - Renard
Podobnie zakończył się bunt w 1885 roku w peruwiańskiej prowincji Ancash, gdzie powstańcy kierowani przez Uchcu Pedro przez pół roku panowali nad całymdepartamentem. Po fali niepokojów, jakie w latach 1895–1900 objęły całąśrodkową Sierrę, do następnych walk dochodzi dopiero w 1914 roku. Znów leje się krew. Znów walka toczy się o ziemię. Gutierrez Cuevas zostaje obwołany w Puno Inką Rumi Maki – Kamienną Ręką. Powstanie jest znakomicie przygotowane. Wprowadzono podatek na rzecz wojny, a Rumi Maki wydający rozkazy jako Generał i Najwyższy Przywódca Ludu i Wojsk, Odnowiciel Państwa Tawatinsuyu utrzymuje stałe kontakty z ayllus w departamentach Cuzco, Apurimac, Junin i Ayacucho. Pod koniec 1915 roku armia jego liczy kilkadziesiąt tysięcy chłopów-żołnierzy uzbrojonych w proce, liwi55, pałki, noże i skałkówki. Dopiero na przełomie lat 1915/16 w San José wojska rebeliantów zaczynają szybko topnieć po dotkliwej klęsce. W kwietniu 1916 roku Rumi Maki dostaje się do niewoli, a walki ostatecznie wygasają w roku następnym. Ostatnim echem tego powstania jest kandydatura Eduardo Quispe y Quispe – biednego chłopa zayllu Santiago de Pupuja, byłego podkomendnego Kamiennej Ręki – wystawiona w 15 lat później w wyborach prezydenckich. Hasłem jego jest: „Utworzenie federacji republik Quechua i Aymará” oraz „Ziemia Indianom, wspólnotom, yanakunom i peonom!.” 54 Quechua: „misti” znaczy Metys lub nie-Indianin w Peru i Boliwii. 55 Quechua: „yanakuna” znaczy: słudzy, czeladź, natomiast hiszp. „peon”: chłop, zwykle bezrolny, pracujący pod przymusem w zamian za dzierżawę kawałka ziemi. Kolejna fala powstań ma miejsce w Sierze w latach 1921–1925. Najbardziej krwawe walki znów toczą się w departamentach Puno, Cuzco, Apurimac i Ayacucho. Inaczej niżw czasach insurekcji Rumi Makiego, tym razem nie wykształcił się jeden ośrodek dowodzenia. Do pierwszych potyczek dochodzi w Tocrocoy w prowincji Espinar, nie opodal Cuzco, skąd pod hasłem „Niech żyje Tawatinsuyu!” powstanie rozszerza się na sąsiednie okolice. W 1922 roku na Huancané, gdzie – zdaniem obszarników – chłopi szykują się do wyrżnięcia mistich, zniszczenia religii oraz odnowienia państwa Inków, a zdaniem Indian – latyfundyści chcą ich ograbić, zmusićdo porzucenia ziemi, aby mieć ludzi do pracy. W 1923 roku powstańcza iskra dociera do La Mar, gdzie Paulino Romero uznany za naczelnika buntu i ogłoszony prezydentem Republiki Inkaskiej – rozpoczyna krwawą zemstę: powołuje TrybunałyLudowe, które sądząc – ferują wyłącznie wyroki śmierci poprzedzone kastrowaniem. W końcu rebelia osiąga Ica. I tu się zatrzymuje; insurekcja załamuje siępo masakrze w Parquna, gdy oddziały chłopskie poszczute zostają setkami wściekłych psów... Jeszcze niezliczoną ilośćrazy stawano do walki. Powód zawsze był ten sam: mające wyjśćnaprzeciw oczekiwaniom wsi przeobrażenia zaprogramowane w ministerialnych gabinetach, były połowiczne i nigdy nie przeprowadzone do końca56. Pogrążone w bezsilności, oddzielone barierami koloru skóry, krańcowo zacofane indiańskie chłopstwo przerodziło się z czasem w uruchamianą tylko w razie potrzeby „rezerwę” ruchów społecznych – przede wszystkim „miejskich radykałów”. Gdyby nie Sendero Luminoso – byłaby to inna organizacja. Inna, a taka sama pojawić by się musiała. A wypadki w Uchuraccay mogłyby się rozegraćw setkach innych wsi. Ile razy już się zdarzyły i tylko nikt o tym nie wie. Masakra dziennikarzy – to kulminacja bardzo długiego procesu zignorowanego dotąd przez historię podręcznikową. Zaczął się on jeszcze zanim w całej Hispanoameryce doszło do procesów emancypacyjnych XIX wieku. Mówiąc najogólniej był nim rozpad: Najpierw rozpad rolnictwa, potem idący w ślad za nim – dokonujący się wzdłuż tego pierwotnego uskoku – rozpad kraju na dwa regiony, dwa odrębne światy i nie potrafiące współżyć ze sobą kultury. Na hurin – Dolne Peru – nadmorski kraj bogatych fasad i hanan – Peru Górne, a właściwie Górskie – owo parterowe i bosonogie Peru chłopsko- indiańskie57. Początek tkwi w ziemi. Kulminacja – w Uchuraccay.Kulminacja?Bo w Peru do dzisiaj Costa oddala się od Sierry. I co będzie, jeśli w Andach znów zaczną się dziać rzeczy do tej pory nie nazwane? Jeśli znarowione słowa znów zaczną zmieniać swąskórę, a rzeczywistości – po raz kolejny – wyrosną szpony kondora, rogi andyjskiego kozła i długi ogon jaszczurki? 56 Przykładem takich posunięć może być peruwiańska reforma rolna. Pierwszy jej etap przeprowadzony został po zakończeniu walk z oddziałami chłopskimi Hugona Blanco w 1965 roku. Ciąg dalszy nastąpił w okresie rządów gen. J. Valeasdco Alvarado (por. rozdz. IV). Została ona zakończona w 1975 roku; w jej wyniku wywłaszczono 6 tys. dużych i bardzo dużych majątków rolnych o łącznej powierzchni 6 mln ha. Ziemią obdzielono ok. 200 tys. rodzin chłopskich. Było to duże osiągnięcie, jeżeli zważyć, że w 1965 roku wywłaszczono jedynie 324 majątki i to na ogół te najmniej wartościowe