Nie wiem czy Bóg istnieje, ale byłoby z korzyścią dla Jego reputacji, gdyby nie istniał" - Renard

Nasze zebrania polityczne często śledzone są przez agentów policji. Napoleon wyraża swe sympatie jedynie pośrednio poprzez inne osoby. Stan wojenny w Polsce, gwałty czynione przez władze zwiększają liczbę niezadowolonych i sprzyjają rozwojowi propagandy. Oprócz «Strażnicy»,24 «Szczerbca»,25 i «Pobudki»26 ukazały się dwa nowe pisemka: «Wstawajcie» i «Baczność»27 . Osadzenie w więzieniu nie jest tak straszne jak wywożenie w głąb Rosji najlepszych działaczy. Wielu księży i rzemieślników wywieziono do innych guberni; ugodziło to w najlepszy element rewolucji. Nasi główni agenci w akcji rozwoju propagandy spośród Żydów zostali odkryci przez rząd i spadły na nich prześladowania. Ziemianie zaś, których zobowiązano do zbliżenia się z Żydami, przekazywali im karczmy i liczne dochodowe interesy pod warunkiem, aby poprzez systematyczne kontakty z chłopami — przygotowali lud. Świątobliwi rabini: warszawski, wileński, berdyczowski i lwowski, wydali okólnik do wszystkich Żydów, aby bronili Polski jak własnej ojczyzny. Zapomnijmy o przesądach dzielących nas od tego narodu; oni również przelewali krew, siedzą w więzieniach i ofia- rowują pieniądze na wspólną sprawę. Otrzymaliśmy z guberni kowieńskiej za pośrednictwem Jankiela Lejbowicza 40 000 franków, za co dziękujemy panu Holenderskiemu jako znanemu działaczowi. W guberni kowieńskiej i mińskiej, a zwłaszcza w guberni mińskiej chłopi pozostają obojętni wobec naszych odezw. Jedynie ludność żydowska, klasa wyrobnicza i część urzędników podsyca opozycyjne nastroje. Pieniądze przeznaczone na zakup broni w Anglii przekazałem do kasy na szkołę i biednych, ponieważ zakup broni nie przyniesie pożytku, my zaś winniśmy kroczyć drogą dyplomacji i organizowania protestów wobec Europy. Wielu Rosjan wyraziło gotowość sprzyjania nam, jednakże należy do tego ustosunkować się bardzo ostrożnie..." Przemówienie to wywołało inne wystąpienie tego typu. Czartoryski oświadczył, że jego najlepsze plany nie mogą być realizowane, ponieważ wrogowie jego podkopują zaufanie doń społeczeństwa tu i w kraju, że cała emigracja podzieliła się na wrogie obozy i w tej bratobójczej walce traci siły i czas. Że wszystkie jego starania, aby zespolić w jeden organizm rozproszone siły, nie dały rezultatu. Że liczy on na gruntowne zmiany, które przygotowuje na przyszłą wiosnę... Jednakże obecnie intrygi i wrogość, jaką przeciwko niemu wzniecono, nie pozwalają mu stanąć na czele ruchu... Następnie Sawicki zwrócił uwagę, że warto by przyjeżdżającym z Polski ziemianom przekazywać w odpowiednim czasie instrukcje w sprawie organizacji ruchu. NB. O szczegółach tego przemówienia poinformował mnie gen. Dem-biński. Zał[ącznik]: Załączam przy niniejszym dostarczony mi wczoraj wydrukowany spis [?] emigracji. Nie jest on przeznaczony do sprzedaży, wydrukowano wszystkiego 100 egzemplarzy i rozdają jedynie osobom zaufanym, a także wysyłają do Polski. Jest to bardzo rzadkie wydawnictwo. 2. List gen. Rybińskiego do biskupa Rodez w celu opublikowania w „L'Indépendance Belge". Posiadamy autoryzowany egzemplarz, jednakże lepiej powiedzieć, że jest to przekład z „Demokraty". Paryż, 8 [?] grudnia 1861 Donosiłem już, że z klubu demokratycznego wysłano do Galicji agenta Milewskiego w celu zebrania informacji o sekcie raskolników. Agent ten wrócił już i przywiózł następujące informacje: Niejaki Przecławski (Polak) mieszkający koło Bochni zainicjował propagandę wśród raskolników na terenie Rosji, by ich podburzyć przeciwko rządowi. Z niektórych guberni Rosji środkowej i południowej zgłosili się delegaci. Ponieważ jednak mołokanie stanowią podstawową grupę, intrygi ich nie odniosły żadnego skutku. Reformator ten jest wykształcony i energiczny, rozporządza też znacznymi środkami finansowymi, do czego w dużym stopniu przyczyniają się rosyjscy raskolnicy, w Rosji zaś ma wielu agentów. Chwilowo jednak grupa ta nie stanowi poważniejszego niebezpieczeństwa. Obiecał, że w lutym następnego 1862 roku osobiście znajdzie się w Paryżu lub też wyśle osobę zaufaną w celu przeprowadzenia ważnych rozmów z czołowymi działaczami emigracji. (Informacja Milewskiego.) Paryż, 10 grudnia 1861 Wiadomości: 1. Pod wpływem listu Rybińskiego wielu Polaków z Paryża i Londynu wysłało listy do Garibaldiego żądając zerwania stosunków z Mie-rosławskim — takich listów wysłano około dwudziestu. W wypadku gdyby do zerwania stosunków nie doszło, mamy w pogotowiu partię, która zamieści adresy protestacyjne we wszystkich gazetach europejskich. 2. Zamieszkujący w Krakowie Krystyn Ostrowski (hrabia) poinformował Towarzystwo Demokratyczne o powstaniu w tym mieście silnej partii demokratycznej pragnącej nawiązać stosunki z paryskim i londyńskim Towarzystwem; statut Towarzystwa zostanie dostarczony. 3. W środowiskach emigracyjnych panuje chwilowo spokój, nie było nowych proklamacji, to samo w Polsce. 4. Przybył tu z Radomia pewien żydowski kupiec w celu przeprowadzenia rozmów — u Dembińskiego. 12 grudnia [1861] Siemieniewski z Galicji, przebywający od niedawna na emigracji, posłał Mierosławskiemu wyzwanie na pojedynek, które pozostało bez odpowiedzi; wyjechał następnie do Genui — konsekwencje tego kroku nie są znane. Otrzymaliśmy informacje ze źródeł prywatnych, że Mierosławski, atakowany przez wielu, opuścił Galicję i uciekł na Wschód, do Turcji (pogłoska ta nie znalazła jeszcze potwierdzenia). NB. Załączani przedrukowaną broszurę wymierzoną przeciwko Mierosławskiemu i innym rewolucjonistom; 500 egzemplarzy przekazano emigracji we Francji i Anglii, 500 wysłano do Poznania, 500 do Galicji, 500 zaś przekazuję JWPanu w celu wysłania do Warszawy i Wilna [broszury] Duch Polski28 (w liczbie 2000). Broszurę tę poprawiłem własnoręcznie wraz z uwagami i epigrafami