Nie wiem czy Bóg istnieje, ale byłoby z korzyścią dla Jego reputacji, gdyby nie istniał" - Renard
Pamięć semantyczna i pamięć epizodyczna Ważnego podziału pamięci trwałej (LTM) na pamięć semantyczną i pamięć epizodyczną dokonał w 1972 roku Endel Tulving; podział ten zyskał ogromną popularność w literaturze psychologicznej. Najogólniej mówiąc, pamięć semantyczna to system naszej ogólnej wiedzy pojęciowej, a pamięć epizodyczna to wiedza związana ze wspomnieniami i przeżyciami osobistymi. Musimy jednak pamiętać, iż podział ten dotyczy wyłącznie pamięci deklaratywnej. Sam Tulving (1985), nie odwołując się bezpośrednio do teorii Andersena, wyróżnia trzy systemy pamięci trwałej: proceduralną, semantyczną i epizodyczną, i wiąże je z różnymi poziomami świadomości, przypisując najwyższy jej poziom (samoświadomość) systemowi epizodycznemu, co obrazuje rysunek 26. Pamięć proceduralna w ujęciu Tulvinga przejawia się jedynie w reakcjach motorycznych organizmu. Systemy pamie~ci Świadomo5ć EPIZODYCZNA e---T AUTONOETYCZNA (wiem, że wiem) SEMANTYCZNA .~--~-~. NOETYCZNA (wiem ) PROCEDURALNA E---~. ANOETYCZNA (nie wierni Rys, 26. Schemat relacji między poziomami świadomości a systemami pamięci. (Według E. Tulving, 1985.) Informacje w systemach pamięci semantycznym i epizodycznym przyjmują formę sądów i charakteryzuje je znacznik prawdziwości (są prawdziwe lub fałszywe), mogą być analizowane introspekcyjnie i mogą zostać zakomunikowane werbalnie. Właściwości tych nie przejawia pamięć prpceduralna, wiedzę tego typu można zademonstrować pewnym specyficznym zachowaniem, a jej nabycie wymaga zwykle intensywnego ćwiczenia, podczas gdy wiedza epizodyczna, a czasem także semantyczna może zostać przyswojona w jednym akcie percepcji lub myśfi. Wzajemne relacje między wyróżnionymi 62 systemami pamięci przedstawia Tulving w swoim artykule How mapy memory systems are there? (1985). Ujmuje on trzy wyróżnione przez siebie systemy hierarchicznie, traktując pamięć proceduralna jako system wyjściowy, wspólny ludziom i zwierzętom, z którego wyłania się najpierw system pamięci semantycznej, a następnie epizodycznej. Rysunek 26 przedstawia wzajemne relacje tych systemów i odpowiadający każdemu z nich stan świadomości: Stany te umieszcza Tulving na kontinuum, którego jeden kraniec stanowi nieświadoma wiedza, kolejny poziom to świadomość świata zewnętrznego i wewnętrznego towarzysząca pamięci semantycznej, a najwyższy poziom, poziom samoświadomości, poczucie własnej tożsamości i czasu subiektywnego rozciągającego się od przeszłości do przyszłości, właściwy jest pamięci epizodycznej. W poniższym podrozdziale omówimy główne różnice między dwoma systemami pamięci, semantycznym i epizodycznym, tak jak je przedstawia Tulving w pracy Episodic memory z 1984 roku, a następnie przejdziemy do omówienia różnych modeli pamięci semantycznej, jakie pojawiły się w literaturze psychologicznej po wprowadzeniu przez Tulvinga rozróżnienia obu systemów pamięciowych w 1972 r. Różnice między pamięcią semantyczną a pamięcią epizodyczną Różnice w typie informacji ,E_pizod~rr ztly system pamięci rejestruję_bęzpoś_redni~ dQ~wi~.~lczęnie. System semąnty~z_ny rejestruje znaczęni~_zd~daxxzeń~i.faktów oraz znaczenie językowe. 0 organizacji pamięci semantycznej decyduje system pojęć. Jednostkom organizacji informacji w tym systemie odpowiadają terminy używane przez różnych autorów, takie jak: pojęcia, idee, fakty, sądy, reguły, skrypty itp. Jest to wiedza ludzka o świecie. Pozaczasowa i pozaosobista. W przeciwieństwie do tego organizacja systemu epizodycznego jest czasowa, jej elementy mają wyraźną charakterystykę dokonywania się w określonym czasie i miejscu, i właściwości subiektywnego przeżycia. Są to zdarzenia z przeszłości jednostki i stanowią podstawę do tworzenia się jej osobistej tożsamości. System epizodyczny nie odnosi się do świata, lecz do danej jednostki. Przekonanie o osobistym doświadczeniu danego zdarzenia jest zarazem przekonaniem o jego prawdziwości, podczas gdy przekonanie o prawdziwości sądów z systemu semantycznego zależy bardziej od społecznie uznanych świadectw. Zdarzenia są wedle Tulvinga jednostkami w systemie epizodycznym, są to, ściśle biorąc, sądy o zdarzeniach, czyli o procesach mających swą charakterystykę czasową (koniec i początek) i przestrzenną. Ciągi zdarzeń tworzą epizody. 63 Różnice w operacjach Samo doznanie jakiegoś przeżycia wystarczy, aby się dostać do systemu epizodycznego, zrozumienie jest potrzebne do znalezienia się w systemie semantycznym. System epizodyczny ma niezbyt rozwinięte operacje inferencyjne, wnioskowanie jest główną operacją porządkowania danych w systemie semantycznym. Afekt wpływa zapewne bardziej na informacje epizodyczne niż na semantyczne. Ehrlich (1979) podkreśla większą zależność kontekstową, sytuacyjną informacji epizodycznych w porównaniu z semantycznymi. Pytania, jakie stawiamy systemowi epizodycznemu, są typu: "Co robiłeś(aś) w czasie T i w miejscu P", a semantycznemu: "Co to jest X?", przy czym X może odnosić się do przedmiotu, do sytuacji, cechy czy właściwości itp