Nie wiem czy Bóg istnieje, ale byłoby z korzyścią dla Jego reputacji, gdyby nie istniał" - Renard
Przypomnijmy, że dokonując wykładni językowej przepisów prawa należy się również posługiwać zasadami rozumienia każdego tekstu wynikającymi z reguł semantycznych, syntaktycznych i stylistycznych języka narodowego (np. polskiego), w którym akt normatywny jest pisany. Oprócz poszczególnych sposobów wykładni i reguł interpretacyjnych stosuje się również dwa dodatkowe typy środków argumentacyjnych: a) reguły wnioskowań prawniczych zwane także regułami inferencyjnymi, oraz b) argumenty wypracowane przez kulturę prawniczą zwane topikami prawniczymi. Ich rola jest dwojaka: służą wyprowadzaniu norm prawnych z innych norm prawnych, których obowiązywanie nie budzi wątpliwości, a także pełnią rolę argumentów przekonywujących do określonej wykładni prawa, zwłaszcza wówczas, gdy metody wykładni i reguły interpretacyjne nie uchylają wszystkich wątpliwości. Im bardziej współczesne prawo jest rozbudowane i im trudniejsze (złożone) sprawy są przez prawo regulowane, tym mniej satysfakcjonująca jest wykładnia przepisów ograniczająca się do interpretacji językowej i systemowej. Jeśli więc mamy z założenia wieloinstancyjność sądownictwa (możliwość zaskarżania orzeczenia sądu rejonowego do sądu okręgowego, możliwość wnoszenia kasacji itp.) coraz istotniejsze jest przekonanie takiego audytorium, jakim jest skład orzekający, do słuszności określonej interpretacji prawa. Idea ta jest szczególnie mocno akcentowana w teoriach pojmujących prawo w kategoriach dyskursu, w teoriach argumentacji prawniczej itp. (patrz rozdz. I pkt 1). Reguły inferencyjne są to logiczne lub gwasz-logiczne reguły wnioskowań akceptowane i szeroko wykorzystywane w odniesieniu do prawa stanowionego (nawet szerzej - prawa spisanego). Reguły inferencyjne rozciągają znacznie granice systemu prawa, gdyż w imię logicznej spójności prawa pozwalają na wyprowadzenie nowych norm z innych, obowiązujących norm prawnych1. Schemat rozumowania inferencyjnego ująć można następująco: z normy N1, której treść zo- 1 Z. Ziembiński, Problemy podstawowe..., s. 299. 168 Rozdział X. Wykładnia prawa stała ustalona w procesie wykładni na podstawie przepisów P', P2 ... Pn, wyprowadza się normy N2, N3... N", stosując reguły inferencyjne RI1, RI2 ... Rln. Jeżeli rozumowanie inferencyjne zostało przeprowadzone prawidłowo, normy N2, N3... Nn należą do systemu prawa i obowiązują na równi z normą N1. Wśród reguł inferencyjnych wskazać należy na następujące, jako na najczęściej wykorzystywane przez prawników: a) jeśli ktoś jest uprawniony do czynienia czegoś „więcej", uprawniony jest też do czynienia czegoś „mniej". Jest to rozumowanie zwane argumentum a for- tiori (z silniejszego) w odmianie a maiori ad minus (z większego na mniejsze); Przykład: Argumentum a maiori ad minus a) Stanowisko doktryny w sprawie wykładni art. 56 dawnego KK (K. Buchała, Prawo karne materialne. Warszawa 1986, s. 298) (Art. 56 dawnego KK „W wypadkach wskaza nych w ustawie sąd może odstąpić od wymierzenia kary, co nie stoi na przeszkodzie orze czeniu kary dodatkowej, jeżeli zachodzą warunki orzeczenia takiej kary"). „Skoro można odstąpić od wymierzania kary zasadniczej i dodatkowej, to stosując wykładnię a maiori ad minus tym bardziej można odstąpić od wymierzenia tylko kary dodatkowej". b) Wyrok SN z 15.6.1987 r. (II UR 8/87, PiZS 1988/7/61) „Wykładnia logiczna art. 102 ust. 1 pkt 4 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników prowadzi do wniosku, że skoro organ rentowy jest uprawniony do wstrzymania wypłaty świadczenia w całości, gdy okaże się, że prawo do niego nie istniało, to również jest uprawniony do wstrzymania wypłaty tego świadczenia w części, gdy okaże się, że od początku przysługiwało ono w niższej wysokości {argumentum a maiori ad minus). W takiej sytuacji następuje wstrzymanie wypłaty tej części świadczenia, która przewyższa świadczenie w wysokości przysługującej". b) jeżeli komuś jest zakazane czynić coś „mniej", tym bardziej zakazane jest mu czynić coś „więcej". Jest to rozumowanie a fortiori w odmianie a minoń ad maius (z mniejszego na większe); Przykład: Argumentum a minori ad maius a) Wyrok SN z 3.12.1986 r. (I CR 378/86; OSNCP 4/88, poz. 47): „Jeżeli autor reportażu relacjonuje zaistniałe wydarzenie w sposób niezgodny z jego rzeczywistym przebiegiem i przypisuje uczestnikom tego wydarzenia nieprawdziwe cechy, postępuje nierzetelnie w rozumieniu art. 12 ust. 1 pkt 1 ustawy z 26.1.1984 r. - Prawo prasowe (Dz.U. Nr 5, poz. 24), tym bardziej gdy pomawia osoby o niewłaściwe postępowanie". b) Postanowienie SN z 28.2.2001 r. (IV KO 11/01, OSNKW 2001/5-6/46): „Uchylenie lub zmiana tymczasowego aresztowania, o którym mowa w art. 253 § 1 KPK następuje nie tylko wówczas, gdy po jego zastosowaniu powstały okoliczności, o których mowa w tym przepisie, ale - minori ad maius - także wówczas, gdy środek ten zastosowano z naruszeniem prawa". Komentarz: Tymczasowe aresztowanie zastosowane wobec matki karmiącej niemowlę i polegające na umieszczeniu w odległym zakładzie karnym powinno być uchylone nie tylko wtedy nie ma obaw, że oskarżona pozostająca na wolności będzie utrudniać postępowanie, ale także gdy okaże się, że takie aresztowanie uniemożliwia udział oskarżonej w postępowaniu karnym. 5. Reguły interpretacyjne i inferencyjne. Topiki prawnicze 169 c) jeśli kogoś, i tylko jego, dotyczy jakiś zakaz lub nakaz zachowania lub gdy zachowanie powinno nastąpić w pewnych warunkach, to innych podmiotów lub w innych warunkach niż wskazane w hipotezie normy zakaz lub nakaz nie dotyczy