Nie wiem czy Bóg istnieje, ale byłoby z korzyścią dla Jego reputacji, gdyby nie istniał" - Renard

Heider, Homans; wskazują na jego doniosłą rolę również codzienne obserwacje, różne przysłowia, porzekadła. Czynnik emocjonalny jest wszakże pojęciem dość ogólnikowym i niejasnym. Wśród uczuć występujących w kontaktach międzyludzkich, określanych również mianem uczuć społecznych, może wystąpić cała gama różnych doznań, np. uczucia miłości, braterstwa, życzliwości, koleżeństwa, przyjaźni, litości, nienawiści, zemsty, nieufności, zazdrości, pogardy. W bogatym zestawie uczuć i postaw społecznych szczególną rolę w stosunkach społecznych odgrywają uczucia i postawy życzliwe, przyjazne oraz nieżyczliwe, wrogie. Pierwsze można określić jako uczucia i postawy dodatnie (-E-), drugie jako ujemne (-). Uwzględniając intensywność uczuć dodatnich i ujemnych można je zlokalizować na pewnym continuum, którego środkowym punktem jest zero. W miarę oddalania się od zera w górę będziemy mieli postawy bardziej dodatnie; w dół natomiast będą występowały postawy coraz bardziej ujemne (rys. 1). Partnerzy dudy stanowią system społeczny funkcjonujący na zasadzie sprzężenia zwrotnego (ujemnego i dodatniego). Zmiany w postawach emocjonalnych partnerów są współzależne. Przypuśćmy, że w określonym odcinku czasowym partnerzy przejawiają postawy emocjonalne eR i ey, przy czym ex ~ ey. Można tu sformułować ogólną hipotezę, że po pewnym czasie (krótszym lub dłuższym - zależy .~ ~ .,: 105 + + 3 2 1 0 1 2 3 x y 1 ---10 t+et Rys. 1 Rys. 2 to od szeregu czynników osobowościowych, społecznych itp.) wystąpi tendencja do wyrównania postaw emocjonalnych partnerów, a więc eX zbliży się lub będzie równe ey. Symbolicznie można to zapisać następująco: eR(t) ~ ey(t) ex(t-~--0t) -ey(t-~-git). Rozpatrując wyrównanie od strony jego stabilności należy wyodrębnić wyrównania trwałe lub chwilowe, sytuacyjne. Starsze małżeństwo może wyrównać trwale postawy emocjonalne, np. na poziomie t 2, młode małżeństwo - może wyrównywać postawy sytuacyjnie, np. w chwilach stwierdzania zgodności oczekiwań, opinii. Można wyodrębnić wyrównanie bezwzględne i względne. Pierwsze charakteryzują się tym, że postawy emocjonalne partnerów przybierają ten sam znak i ten sam poziom eRl = eY2. Wyrównanie względne polega na tym, że postawy partnerów zbliżają się do siebie, a więc exl Neyz. Naszej hipotezie ogólnej o wyrównaniu postaw emocjonalnych można nadać więc dwojaką postać: 1. mocną - postawy emocjonalne partnerów wyrównują się bezwzględnie, 2. słabą - postawy emocjonalne partnerów podlegają względnemu wyrównaniu. Koncepcja, którą szkicujemy w tym rozdziale, obejmuje przeważnie fakty dotyczące wyrównańia względnego. Można mniemać, że pierwszy rodzaj wyrównania - wyrównanie bezwzględne - występuje rzadziej niż wyrównanie względne. Kategoria wyrównania jest wieloznaczna. Wyrównanie można traktować jako "!,~IIII proces, w którym pewne właściwości osobników podlegają zmianom powodującym, ~~ t I f I! że stany późniejsze i końcowe osobników są do siebie bardziej podobne i zbliżone niż stany początkowe. Wyrównanie można też ujmować jako pewien stan będący efektem zmian, jakim podlegały właściwosci poszczeęólnvch osobników. Twierdzenia zarysowane niżej dotyczą w przeważającej liczbie procesu wyrów nania postaw; podchodzimy w nim do zagadnienia od strony dynamiczno-funkcjonalnej, a nie statyczno-korelacyjnej. Na marginesie zaznaczymy, że to drugie ujęcie rysuje się przed autorem w bliższej perspektywie. Wstępnym krokiem w tym kierunku jest opracowany czynnikowy inwentarz stosunków międzyludzkich (ISM). 106 W stosunkach społecznych dłużej funkcjonujących pojawia się wyrównanie postaw łączące się z uformowaniem pewnej normy dotyczącej wzajemnych postaw emocjonalnych. I tak uczucia wzajemne męża i żony po kilkuletnim pożyciu mogą się wyrównać względnie w tym sensie, że mąż będzie przejawiał do żony -I-3, a żona do niego -I-2, przy tym oboje małżonkowie godzą się na ten status quo i uznają go za stan normalny. Powstaje w ten sposób pewna norma, najczęściej niezwerbalizowana, wyzwalająca u partnerów określone oczekiwania i regulująca ich zachowania emocjonalne. Tego rodzaju wyrównanie określimy mianem wyrównania u wzorcowanego. Kombinując wyodrębnione wyżej rodzaje wyrównań postaw - wyrównanie bezwzględne i względne z wyrównaniem uwzorcowanym i nieuwzorcowanym otrzymujemy cztery typy stosunków: 1. stosunki, w których nastąpiło wyrównanie bezwzględne uwzorcowane; 2