Nie wiem czy Bóg istnieje, ale byłoby z korzyścią dla Jego reputacji, gdyby nie istniał" - Renard
Mieczysław Gębarowicz (1929), dyplomy pergaminowe — Franciszek Pohorecki (1937). Po przewiezieniu zbiorów Ossolińskich do Wrocławia (1946) znalazło się tu z B.P. tylko 1627 sztuk rys. i grafiki oraz ¦większa część rpsów i dyplomów. B. Potockich w Wilanowie powstała ze zbiorów I. *Potockiego i jego brata Stanisława Kostki, połączonych w 1832 i przeniesionych z Kurowa i Warszawy do Wilanowa przez Aleksandra, syna Stanisława. Weszły do niej m. in. część księgozbioru po Janie m oraz B. słubicka Kon- 257 258 BIBLIOTEKI ROLNICZE stantego Przeżdzieckiego. Dział obcy liczył wiele dzieł fr. bogato ilustrowanych i ozdobnie oprawnych (ni. in. słynna „Bibliotheque amoureuse" Szczęsnego Potockiego); w dziale poi. było wiele rzadkości bibliograficznych (dzieła J. Wujka, Paprockiego, Modrzewskiego); zbiór kartograficzny zawierał mapy z XVIII i XIX w. Z cennego zasobu rpsów, skatalogowanych w 1813 i liczących paręset wol., 295 kodeksów przeszło w 1880 do B. Potockich w Krzeszowicach, a stąd w 1904 do pałacu „Pod Baranami" w Krakowie. B. wilanowska w 1926 Iic2yła ponad 23000 wol. W 1932 przeszła do *B. Narodowej jako wieczysty depozyt. B. Radziwiłłów w Nieświeżu, wchodząca w skład ordynacji, powstała w XVI w. staraniem kardynała Jerzego i Mikołaja Krzysztofa ^Radziwiłłów. Rozproszone w wojnach szwedzkich zbiory na nowo uzupełniła i pomnożyła Urszula Radziwiłłowa. Z czasem księgozbiór nieświeski został uzupełniony B. domową Anny Radziwiłłowej z Białej Podlaskiej oraz zbiorami po Jakubie Henryku Flemingu. W poł. XVIII w. B. otrzymała osobny budynek oraz bibliotekarza i stalą się największym zbiorem prywatnym w Polsce. Liczyła 14000 wol. książek wydanych po 1650 (przewaga dzieł fr., ponad 3000 wol. dubletów) i wiele rpsów (m. in. 17 t. *Acta Tomiciana). W 1772 księgozbiór liczący ok. 20000 wol. został skonfiskowany i wywieziony do Rosji (najwięcej książek otrzymała B. Publiczna w Petersburgu). Istniejąca później w Nieświeżu B.R., której główny zrąb stanowił przywieziony tu w 1880 księgozbiór po Antonim Radziwille oraz książki po skasowanych B. bernardynów i benedyktynów w Nieświeżu, nie miała nic wspólnego z dawną B. Zniszczona w czasie pierwszej wojny światowej, z kolei odnowiona, liczyła w 1928 kilka tysięcy wol. B.R. w Nieborowie posiadała ok. 50000 wol. książek (głównie fr.), cenne rpsy (m. in. listy Norblina), rzadkie stare druki oraz zbiory pamiątek i numizmatów. Dzieła obce (katalog w 1865) sprzedano w 1866 na licytacji w Paryżu za 200000 fr. Zbiory niebo-rowskie również b. ucierpiały w czasie pierwszej wojny światowej. B. Tarnowskich w Dzikowie, zał. ok. 1820 przez bibliofila Jana Feliksa Tarnowskiego (1780-1842). W drodze kupna i darów weszły tu zbiory: M.H. *Juszyńskiego, opactwa cystersów w Oliwie, pojezuicka z Sandomierza, część B. po Stefanie Batorym, dublety z B. Uniwersytetu Warszawskiego; drogą spadku (1834) ¦— zbiory braci Hieronima i Waleriana Stroynowskich z Horochowa i Wilna. Księgozbiór w 1926 liczył ok. 30000 wol. Najcenniejszy był dział piśmiennictwa poi., zawierający wiele rzadkich wydań Reja, Paprockiego, Orzechowskiego, J. Bielskiego, ponadto znajdowały się tu dyplomy pergaminowe i cenne rpsy. Dział ten porządkowali i opisali A. *Chmiel i S. *Vrtel-Wierczyński (1908, 1911). W 1927 część zbiorów spłonęła wraz z zamkiem. To, co ocalało, uległo rozproszeniu po drugiej wojnie światowej. Rpsy i trochę druków nowszych znalazło się w *B. Jagiellońskiej; ¦wiele książek nowszych przejęło miasto Tarnów; stare druki wzięła *B. Narodowa, a archiwalia — Archiwum Wojewódzkie na Wawelu. B. Tyszkiewiczów nie tworzyła wyodrębnionej jednostki, składała się z księgozbiorów w niektórych majątkach rodowych (Kretynga, Landwarów, Spiczyńce, Świ-słocz, Zatrocze), najczęściej na Białorusi i Litwie (jedna w Galicji). Przeważały tu zbiory w j. poi. i fr. Cenniejsze zasoby, jak iluminowane rpsy, rzadkie stare druki (XV-XVIH) i zbiory panegiryków znajdowały się w Czerwonym Dworze (B. fundacyjna ponad 10000 wol.), w Ostro-wiu pod Birżami (ok. 5000 wol., w tym polonica z B. prel-skiej Borchów), w Łohojsku (blisko 4000 wol.) oraz w Wilnie, gdzie znajdowały się nabytki ze zbiorów po Michale Pełka-Polińskim (1784-1848) i Walerianie Górskim (1790-1874). Wileńska B.T. posiadała własny ekslibris, porządkował ją L. Uzięblo (1899-1902). Wszystkie te B. uległy rozproszeniu przeważnie podczas pierwszej wojny światowej, a uratowane szczątki weszły do in. B. (np. B. z Czerwonego Dworu została złożona jako depozyt w B. Branickich w Suchej). Osobną pozycję zajmowała B. Wiedzy Religijnej, zał. w 1921 w Warszawie przez Irenę Tyszkiewicz. Liczyła ok. 6000 wol. druków, 70 tyt. czasop. i była udostępniona publiczności. BIBLIOTEKI ROLNICZE zob. BIBLIOTEKI SPECJALNE. BIBLIOTEKI SEMINARYJNE zob. BIBLIOTEKI KOŚCIELNE. BIBLIOTEKI SKŁADOWE, składnice, gdzie pewna liczba B. ¦współpracujących w skali regionalnej lub lokalnej przechowuje wycofane ze swych magazynów mało używane wydawnictwa. B.s. udostępniają swe zbiory wszystkim współpracującym książnicom. Jednym z warunków dobrego działania B.s. jest zapewnienie łatwego i szybkiego dostępu do magazynowanych materiałów, co wiąże się z posiadaniem przez współpracujące B. katalogu zbiorów B.s. oraz sprawnych środków łączności i transportu. Pierwsza B.s. powstała w 1942 w Bostonie (USA): New England Deposit Library (12 uczestniczących B., budynek na milion wol.). Najwybitniejszym osiągnięciem tej formy współpracy jest Midwest Inter-Library Center (MELC), utworzony w Chicago w 1949 (1963 — 18 współpracujących B. z 8 stanów; w 1951 zbudowano budynek na 3 000 000 wol.). Poza magazynowaniem zbiorów, przekazanych przez współpracujące B., MILC prowadzi akcję planowego gromadzenia pewnej kategorii wydawnictw mało używanych, 259 260 BIBLIOTEKI SPECJALNE a mających wartość dla badań naukowych regionu. W 1955 zreorganizowano Ośrodek, rozszerzając zakres zadań, i zmieniono nazwę na Ośrodek B. Naukowych (The Center for the Research Libraries), uznając, że przybrał charakter ogólnokrajowy. B.s. so jeszcze mało rozpowszechnioną, choć teoretycznie uznaną i dość często dyskutowaną formą współpracy bibliotek. Polska dotychczas nie posiada B.s. Y. Orne: Storage warehouses. W: The stale ofthe Hbrary art. T. 3 cz. 3. 1960. — P.W. Plumb: Central library storage ofbooks. 1965