Nie wiem czy Bóg istnieje, ale byłoby z korzyścią dla Jego reputacji, gdyby nie istniał" - Renard
Por. L. Balcerowicz, Demokracja nie zastąpi kapitalizmu. Warszawa 1992. Rząd Tadeusza Mazowieckiego uruchomił program stabilizacyjny, którego celem było szybkie doprowadzenie do równowagi rynkowej i powstrzymanie inflacji oraz przebudowa instytucjonalna i wprowadzenie reguł rynkowych w gospodarce. Zakładano, że osiągnięcie podstawowych celów strategicznych stworzy warunki do przełamania kryzysu oraz uruchomi mechanizmy poprawy efektywności i wzrostu gospodarczego2. Program ten zawierał dwa rodzaje działań: - Stabilizacja gospodarki, przede wszystkim opanowanie inflacji, wymagała: - rygorystycznej polityki budżetowej - wzmocnienia dyscypliny egzekwowania dochodów budżetu i odpowiedniego administrowania wydatkami, ograniczeniu ulg i dotacji podatkowych oraz dopłat do eksportu; - liberalizacji systemu kształtowania cen (rezygnacji z kontroli większości cen); - restrykcyjnej polityki dochodowej, wysokiego progresywnego opodatkowania wzrostu wynagrodzeń; - urealnienia stóp procentowych kształtowanych stosownie do tempa inflacji, uporządkowania stosunków kredytowych; - wewnętrznej wymienialności złotego i stabilizacji kursu dolara. - Zmiany systemowe dotyczyły: - przekształceń własnościowych; - wprowadzenia mechanizmów i instytucji rynkowych, demonopolizacji i dekoncentracji gospodarki; - reform systemu finansowego i bankowego. Działania gospodarcze rządu doprowadziły do ukształtowania się gospodarki, która charakteryzowała się z jednej strony istnieniem dość silnego interwencjonizmu państwa, a z drugiej strony pełnieniem przez pieniądz aktywnej roli, tzn. był wykorzystywany przy alokacji dóbr i usług z uwzględnieniem mechanizmów cenowych i rynkowych3. Polityka realizowana przez prof. Leszka Balcerowicza przyniosła doniosły i spektakularny sukces w postaci zrównoważenia rynku, rozwój prywatnej przedsiębiorczości, rozwój sektora własności prywatnej, przekształcenie rynku producenta w rynek konsumenta, zbliżenie relacji cen krajowych do cen światowych, ograniczenie zjawiska dolaryzacji gospodarki i wzmocnienie pozycji złotego wobec innych walut. Do społecznych natomiast kosztów realizacji programu zaliczyć, należy tzw. konstruk-t\wiuj destrukcję, która przejawiała się: - ciągłym spadkiem produkcji, z którego 40% należy uznać za likwidację produkcji społecznie niepożądanej, 60% zaś wynikało ze spadku dochodów ludności oraz nadmiernej liberalizacji importu; - systematycznym wzrostem bezrobocia, który z jednej strony można przyjąć jako zjawisko nie do uniknięcia w procesie transformacji, z drugiej -jako skutek błędnej polityki ekonomicznej; - spadkiem inwestycji, który występował jednocześnie ze wzrastającą skłonnością do luksusowej konsumpcji zaspokajanej przez wyroby z importu; - drastycznym ograniczeniem konsumpcji, która w wielu grupach społecznych utrzymuje się na poziomie minimum socjalnego (m.in. bezrobotni). Ceną wielkiego sukcesu osiągnięcia równowagi rynkowej stała się recesja, która nastąpili wskutek trudności w adaptacji do nowych warunków, jakie zaistniały po przyjęciu szokowej strategii reformy gospodarczej4. - Por. J. Gołębiewski, Transforming the Polisie Economy. Vol I-II. Warszawa 1994. ' P. Domagała, P. Gorynia, Rola banków w restrukturyzacji przedsiębiorstw [w:] „Przegląd Oraani-«cji". nr 10/96. ' L. Koćwin, Polityka gospodarcza Polski w okresie transformacji ustrojowej, Wrocław 1994 ». 108-109. 504 505 EKONOMICZNE I SOCJALNE ASPEKTY POLITYKI WYBRANE PROBLEM Y EKONOMICZNE WSPÓŁCZESNEJ POLSKI ROZDZIAŁ XVIII Realizacja restrykcyjnej polityki monetarnej i finansowej oraz wysokie społeczne koszty transformacji były istotnymi przesłankami wyniku wyborów parlamentarnych z wrzes'nia 1993 roku, przegranych przez partie postsolidarnościowe. Do władzy doszła koalicja Sojuszu Lewicy Demokratycznej (SLD) i Polskiego Stronnictwa Ludowego (PSL). W czerwcu 1994 r. prof. Grzegorz Kolodko przedstawił program gospodarczy Strategia dla Polski* - średniookresowy program gospodarczy - przewidziany do realizacji w latach 1994-1997, który miał dopełniać zapoczątkowane wcześniej reformy rynkowe, ale przy odmiennych założeniach, polegających na obniżeniu społecznych kosztów reform i odczuwalnej poprawie sytuacji materialnej społeczeństwa oraz na negocjacyjnych metodach i partnerstwie społecznym podmiotów uczestniczących w urzeczywistnianiu transformacji systemowej. Wybory parlamentarne przeprowadzone we wrzes'niu 1997 roku doprowadziły do zmiany układu politycznego, to znaczy dojścia do władzy koalicji Akcji Wyborczej „Solidarność" (AWS) oraz Unii Wolności (UW). Wizję strategii gospodarczej rządu AWS-UW, pod przewodnictwem prof. Jerzego Buźka, media nazwały Drugim Planem Balcerowicza - do czasu zerwania koalicji AWS-UW, prof. Leszek Balcerowicz pełnił funkcję wicepremiera (od XII 2000 - Prezes NBP). Podczas pełnienia władzy przez ten rząd wskaźniki gospodarcze (poza inflacją) uległy pogorszeniu. W 2001 roku wyborcy zdecydowali powierzyć władzę nowej ekipie, przy czym obie strony tworzące rząd J. Buźka nie przekroczyły progu wymaganego dla reprezentacji sejmowej. Stworzono koalicyjny rząd SLD-UP-PSL pod kierownictwem Leszka Millera. Tekę wicepremiera i ministra finansów objął prof. Marek Belka, który urzędowanie swe rozpoczął od cięć budżetowych, koniecznych ze względu na zapaść finansów publicznych. Jego następca -prof. Grzegorz Kołodko - zaproponował na początku 2003 r. program gruntownej sanacji finansów publicznych, przede wszystkim systemu podatkowego. Faktyczne możliwości jego realiacji staną się jasne po wykrystalizowaniu się sytuacji politycznej spowodowanej przesileniem rządowym, to znaczy wyjściem PSL z koalicji. 1.3. Zmiany strukturalne w gospodarce Zasadniczym ogniwem tworzenia podstaw gospodarki rynkowej w Polsce są przekształcenia własnościowe