Nie wiem czy Bóg istnieje, ale byłoby z korzyścią dla Jego reputacji, gdyby nie istniał" - Renard
i C. Sherifów, grup odniesienia. <- , Grupom odniesienia sporo uwagi,poświęca współczesna psychologia społeczna. Usiłuje ona w oparciu o tę kategorię skonstruować koncepcję wyjaśniającą zachowanie społeczne jednostki w różnorodnych sytuacjach i kręgach społecznych. Należy podkreślić, że teoria grupy odniesienia znajduje się dopiero w początkowej fazie swego rozwoju,i brak w tym zakresie jakiejś bardziej dojrzałej teoretycznie próby powiązania szczegółowych hipotez i twierdzeń. H. Kelley9 wyróżnia dwie funkcje grupy odniesienia: funkcję normatywną, polegającą na przejmowaniu od danej grupy norm, zasad i wzorów zachowania, oraz funkcję porównawczą, związaną z oceną siebie i innych na tle określonej grupy. O. Klinberg w swoim podręczniku psychologii społecznej10 pisze o grupach odniesienia, wyobrażeniowych oraz o grupach odniesienia negatywnych. Przedmiot oznaczany przez pierwsze pojęcie może w ogóle nie istnieć; na przykład: jednostka zachowując się w określony sposób, rzekomo charakterystyczny dla •M. and C. Sherif Outline of Social Psychology. Op. cit, s. 175. • Por.: H. H. Kelley Two Functions of Reference Group*. "Readings in SocW Psychptooy", 1952. » Por.: O. Klinberg Social Psychology. New York 1954, Ho#, s, 274- -275. :' •••'•••-. " '. 47 l? uczonych, może wytworzyć w sobie subiektywne, nieodpowiednie wyobrażenia dotyczące wzorów zachowania i norm w tej grupie. Negatywną grupę odniesienia stanowi ta grupa, której wartości i normy negujemy i odrzucamy. Uświadomienie sobie, że pewne zjawiska, instytucje są dodatnio oceniane w negatywnej grupie odniesienia, może prowadzić do ich dezaprobaty, I od^ wrotnie. Grupy odniesienia pokrywają się przeważnie z grupami członkowskimi, niemniej zdarzają się przypadki pewnej rozbieżności. Jednostka może należeć do określonej grupy nie identyfikując się z nią. Wzory i normy tej grupy nie regulują jej za-'chowania, oceny siebie dokonuje ona nie na tle tej grupy, lecz innej. Ona określa pośrednio postawy, opinie i aspiracje danej jednostki. Na przykład uczeń klasy XI w Warszawie może nie identyfikować się ze swoją klasą, lecz odnosić siebie do. grupy bywalców klubu studenckiego "Hybrydy", ubierać się według mody lansowanej przez ten klub, zachwycać się jazzem, mieć łndyferentny stosunek do spraw społeczno-politycznych, dość' typowy dla tego środowiska, oceniać siebie na tle tego właśnie kręgu. Grupy odniesienia wywierają doniosły wpływ na postawy i opinie jednostki, określają jej istotne pragnienia społeczne, angażują głębsze sfery osobowości i w związku z tym nadają jej zachowaniu pewną jednolitość i stałość11. ASPEKTY ROZWOJOWE GBUP SPOŁECZNYCH Po tym przeglądzie różnych podziałów grup omówimy protn lem grupy od strony właściwości rozwojowych dzieci, co ułatwi nam zrozumienie specyfiki procesu wychowania zespołowego w różnych okresach wieku. Dzieci w wieku przedszkolnym nie tworzą trwałych grup. Ich kontakty zabawowe są dość powierzchowne, zmienne, dzieciom brak bowiem jeszcze umiejętności współdziałania. Bawią się one przeważnie obok siebie, rzadziej z sobą. Są z reguły aspołeczne i egocentryczne. W 3-4 roku życia dziecko bierze już udział w stosunkowo nieskomplikowanych zabawach gru- " Por.: M. and C. Sherif Outtine of Social Psychology. Qp. cit" y j, powych. Współdziałanie w pracy grupowej pojawia się około 6-7 roku życia. Wstąpienie do szkoły rozszerza zakres społecznych doświadczeń dziecka. Sta j e, się ono członkiem grupy rówieśników, która powoli obok grupy rodzinnej wywiera coraz większy wpływ W jegC' postawy i zachowanie. W niższych klasach szkoły podstawowej nie występują migdzy dziećmi jakieś silniejsze Więzy społeczne i poczucie solidarności. Na przykład dzieci skarżą się na .siebie wzajemnie, ale nie wywołuje to zerwania stosunków i ;negatywnej postawy wzajemnej. W kontaktach społecznych dzieci w tym wieku nie występują .jeszcze ustanowione przez nich samych normy, których przekraczanie wywołuje potępienie-ze strony całej gromady. W tym okresie formują się spontanicznie grupy zabawowe obejmujące kilkoro dzieci; nie mają one wszakże charakteru trwałego. Role przywódców pełnią te dzieci, któtte wykazują odpowiednią inicjatywę i przejawiają specyficzne umiejętności związane z rodzajem uprawianych zabaw. Intensywniejszy rozwój społeczny dziecka przypada ua/rofcres od 10 do 14 roku życia. Pzdeci w tym stadium rozwoju ;tw.przą różne paczki- :(bandyX silnie wpływające na ich jjostawy, pragnienia i zachowanie.1;2.. lf genezy ich leżą najczęściej zbliżone pO" trzeby i zainteresowania. Cechą charakterystyczną- paczek jest to, że stanowią one środowisko w miarę niezależne od dorosłyph, środowisko, w którym sarni członkowie współdecydują o własnej działalności i układzie stosunków wzajemnych. " Paczka wytwarza własne normy i stosuje określone środki w celu skonsolidowania swoich członków. Przybiera określoną nazwę (np. "Czerwone Diabły", "Banda Kmieica"), ustala sekretne hasła, sygnały, .szyfry, nadaje członkom pseudonimy, wprowadzą określony ceremoniał przy przyjmowaniu nowych członków. W paczce formuje się mniej lub bardziej stały układ sił i zależności, kształtują się określone pozycje i role. Zazwyczaj struktura grupy wytwarza się wówczas, gdy jeden z członków uzyska najsilniejszą pozycję i zaczyna odgrywać rolę przywódcy. Działalność paczki zależy w dużym stopniu od środowiska, z którego pochodzą jej członkowie, oraz od warunków, w których .: Z, ^abjjrowsld Paczfca rówieinlcza. "Wychawanią"|^tS«3, 48 '« Podstawy wychowania zespołowego 49 rozwijają działalność. Najczęściej uprawiają oni wspólnie sporty, bawią się, grają w piłkę, chodzą razem do kina, urządzają wycieczki. Paczki mogą również zajmować się,płataniem figli dorosłym, zaczepianiem rówieśników lub młodszych itp. czynami destruktywnymi. * W miarę rozwoju dziecko w coraz większym stopniu liczy się z opinią kolegów i pragnie zdobyć ich uznanie. Pragnienie to powoduje, że przystosowuje się ono do norm grupy, Uznaje realizowane przez nią cele. W związku z tym paczka wywiera doniosły wpływ na rozwój społeczny dziecka. Uczy się ono przestrzegania zasad w sporcie i wspólnej pracy, nabywa tzw. wnikliwości społecznej, uświadamiając sobie własną rolę i pozycję w grupie, role i pozycje kolegów, własne i cudze motywy działania; Paczka sprzyja także zdobywaniu umiejętności współżycia i współpracy, uczy opanowania egoizmu, współodpowiedzialności. Należąc do paczki dziecko osiąga niezależność i samodzielność społeczną. Paczka jednak może utrwalał w swoich członkach także ujemne formy zachowania: agresywność, lekceważenie norm społecznych, wulgaryzm obyczajowy. W początkowym okresie dojrzewania występuje pewne zahamowanie w rozwoju uczuć społecznych