Nie wiem czy Bóg istnieje, ale byłoby z korzyścią dla Jego reputacji, gdyby nie istniał" - Renard

Pierwszy z nich ujęty jest jako rozdział traktujący o „prawach zasadniczych" (Grundrechte, dro-its fondamentaux), takich więc, które posiadają pierwotne i najważniejsze znaczenie, stanowiące jakby punkt wyjścia dla praw innego już charakteru, aczkolwiek konstytucyjna ranga przepisów formalnie nie jest zróżnicowana. Klasyfikacja wolności obywatelskich nie 334 1 jest więc w Konstytucji szwajcarskiej przeprowadzona na podstawie wyłącznie treściowego kryterium, jak na przykład w Konstytucji Polski- Niemniej w rozdziale tym traktuje się w większości o wol-n0ściach i prawach osobistych, prywatnych („prawach człowieka"), czyniąc je punktem wyjścia dla praw innego już charakteru (nie — zasadniczych). W pewnym jednak zakresie znajdziemy w rozdziale pierwszym odniesienie także do praw gospodarczych (por. art. 27-28), socjalnych (art. 12,19) i politycznych (art. 16,17, 22, 23). Rozdział drugi traktuje o „prawach obywatelskich i politycznych", aczkolwiek i w tym zakresie, zgodnie z tezą wypowiedzianą w zdaniu poprzednim, punkt wyjścia dla określenia praw politycznych znajduje się w rozdziale pierwszym (por. art. 34). Natomiast rozdział trzeci, odnoszący się do tzw. praw socjalnych, w sposób .realistyczny ujęty został jako „Cele socjalne", a więc jako zadania publiczne, podjęcie których jest konstytucyjnym obowiązkiem władz, ale z których to przepisów „nie mogą być wywodzone bezpośrednio roszczenia o świadczenia ze strony państwa" (art. 41 ust. 4). Nie powinna też mylić zwięzłość tego rozdziału obejmującego jeden tylko, choć nader obszerny artykuł, i prowadzić do wniosku o wąskiej regulacji w tym zakresie. Problematyka zadań soq'alnych państwa została bowiem szeroko rozwinięta, uzupełniona i skonkretyzowana przez inne przepisy konstytucyjne, mianowicie dotyczące podziału zadań publicznych między Federację a kantony. W ramach dotyczącego tego z kolei problemu tytułu III i jego rozdziału 2 znajdziemy co najmniej 5 z 10 znajdujących się tam „oddziałów", stanowiących o zadaniach Federacji bądź kantonów w rozmaitych sferach życia społecznego, o ich obowiązkach działania w kierunku gwarantowania i realizacji materialnych i intelektualnych potrzeb obywateli (por. niżej). Szwajcaria jest również stroną odpowiednich konwencji międzynarodowych dotyczących praw człowieka — Konwencji Europejskiej o Ochronie Praw i Podstawowych Wolności czy Paktów Praw Człowieka ONZ, i jej obywatele są w stanie dochodzić realizacji tych konwencji także przed własnymi organami. Konstytucyjna regulacja wolności jednostki rozpoczyna się od zagwarantowania ochrony godności ludzkiej (art. 7) oraz deklaracji ogólnej równości wobec prawa, z wymienieniem zakazu stosowania dyskryminacji z uwagi na wiele rozmaitych kryteriów (art. 8). W związku z zasadą równości, na uwagę zasługuje prawo jednostki do traktowania jej przez organy państwowe „bez arbitralności i w dobrej wierze" (art. 9). W związku z ogólną deklaracją wolności jednostki (art. 10 ust. 2) przywołać należy art. 6, wskazujący, iż „każ- zakres wolności i praw podstawowych 335 dy ponosi odpowiedzialność za siebie", a więc rola państwa jest właściwie rolą subsydiarną. Konstytuq'a deklaruje również prawo do życia i wyraźnie znosi karę śmierci (art. 10). Z praw „trzeciej generacji" omawiany rozdział stanowi o ochronie życia prywatnego (art 13), o prawie do informacji, prawie do strajku, ale i lokautu (art. 28) Wiele przepisów gwarantuje określone prawa proceduralne, zwłaszcza w ramach prawa do sądu (art. 29 i n.). Rozdział o prawach podstawowych kończy przepis określający warunki ograniczeń praw zawierający wymóg ustawy w tym zakresie, wymóg proporcjonalności ograniczeń i wymóg zachowania istoty praw podstawowych (art. 36). Wcześniejszy przepis (art. 35 ust. 3) zawiera rzadko stosowaną w przepisach konstytucyjnych możliwość tzw. horyzontalnego działania praw zasadniczych, tj. między osobami prywatnymi, o ile ich natura umożliwia takie zastosowanie. Konstytuq'a nakłada przy tym na „władze publiczne" obowiązek dbałości o zabezpieczenie tego rodzaju oddziaływania. Z kolei art. 34 zawiera swego rodzaju definicję „praw politycznych", które mają polegać na „swobodnym kształtowaniu się woli obywateli oraz wiernym i wzbudzającym zaufanie jej wyrażaniu". Katalog tych praw obejmuje wszystkie, powszechnie przyjmowane wolności: wolność poglądów, słowa, środków publicznego komunikowania (zakaz cenzury), zgromadzeń i stowarzyszeń, prawo petycji. Charakterystyczne, że wszystkie one zawarte są w rozdziale I omawianego tytułu, potraktowane są więc jako „prawa fundamentalne". Natomiast rozdział 2, tytułowo już regulujący prawa obywatelskie i polityczne, zajmuje się jedynie warunkami posiadania obywatelstwa i warunkami wykonywania praw politycznych. Jednakże regulacja praw politycznych nie kończy się na omawianym tytule II i jego rozdziale 2. Zgodnie z art. 39 ust. 1, w myśl którego Federacja i kantony określają realizację praw politycznych, każde w ramach swej państwowości — art. 136 reguluje dalsze prawa polityczne obywateli szwajcarskich „w sprawach federalnych": prawo wyborcze w wyborach do Rady Narodowej, udział w innych „głosowaniach federalnych" (referendum) oraz prawo podejmowania i uczestniczenia w inicjatywach ludowych. Natomiast przepis następny (art. 137) zawiera rozwiązanie coraz szerzej przyjmowane we współczesnych konstytucjach, dokonuje mianowicie konsty-tucjonalizacji partii politycznych, w nader typowym zresztą sformułowaniu, iż „współdziałają (one — RS.) w kształtowaniu woli i poglądów Narodu". O partiach politycznych wspomina również art. 147, zapewniający im udział w tzw. postępowaniu konsultacyj- 336 nym, tj. w procedurze zasięgania przez rząd i parlament opinii najbardziej wpływowych czynników, wobec projektów najistotniejszych rozstrzygnięć państwowych. Szwajcaria nie posiada jednak federalnej ustawy o partiach politycznych, natomiast uprawnienia frakcji parlamentarnych regulowane są nader szeroko w ustawde o relacjach między izbami oraz w regulaminach izb. Wreszcie prawa socjalne