Nie wiem czy Bóg istnieje, ale byłoby z korzyścią dla Jego reputacji, gdyby nie istniał" - Renard
Ershad zniós³ stan wyj¹tkowy, ale po roku znów go wprowadzi³ i rozwi¹za³ parlament. Wygra³ wybory rozpisane w 1988 r., jednak narastaj¹ce niepokoje spo³eczne i s³abn¹ce poparcie armii (czego pocz¹tkowo nie dostrzega³) zachwia³y jego pozycj¹ i w roku 1990 musia³ ust¹piæ. Zosta³ aresztowany i oskar¿ony o korupcjê. W wyborach przeprowadzonych w nastêpnym roku walka rozegra³a siê g³ównie miêdzy wdow¹ po jednym prezydencie i córk¹ drugiego. Zwyciêstwo odnios³a Begum Chaleda Zia. Zosta³a premierem kraju bêd¹cego w g³êbokiej nêdzy i nara¿onego na klêski ¿ywio³owe. Podzia³ Pakistanu przyniós³ pewne korzyœci Indirze Gandhi. Podjêcie zbrojnej interwencji w Pakistanie Wschodnim wywo³a³o w Indiach powszechny aplauz. Gandhi zd³awi³a opozycjê w Indyjskim Kongresie Narodowym, uzyskuj¹c w wyborach w 1971 r. 40 proc. g³osów. Nie uda³o jej siê jednak znaleŸæ rozwi¹zania g³ównego problemu, jakim by³o zaspokojenie podstawowych potrzeb ogromnej liczby ludnoœci Indii. Przyrost demograficzny wynosi³ 2,5 proc. rocznie, a tempo wzrostu gospodarczego spada³o. Wynikaj¹ce st¹d napiêcia spo³eczne dodatkowo zaostrzy³ Ÿle pomyœlany program przymusowej sterylizacji. W ró¿nych rejonach Indii dosz³o do rozruchów. Wyniki wyborów w wielu stanach w 1972 r. by³y wprawdzie korzystne dla Indiry Gandhi, jednak wkrótce potem nast¹pi³o zaostrzenie problemów ¿ywnoœciowych. Uda³o sieje z³agodziæ dziêki dostarczeniu 2 mln ton zbo¿a przez ZSRR i wznowieniu pomocy amerykañskiej. Niektóre artyku³y ¿ywnoœciowe i wyroby przemys³owe zniknê³y jednak z rynku. W 1974 r. Indie jeszcze bardziej podporz¹dkowa³y sobie Sikkim, któremu nadano status kraju stowarzyszonego, maj¹cego swych przedstawicieli w obu izbach indyjskiego parlamentu (tamtejszy w³adca - Chogyal - zosta³ sprowadzony w imiê demokracji do roli marionetki). Wywo³a³o to oburzenie zarówno Chin, jak i Nepalu. Dwa lata póŸniej Chogyal pope³ni³ samobójstwo. W 1975 r. Wysoki Trybuna³ pierwszej instancji wyda³ orzeczenie, które zapocz¹tkowa³o seriê niezwyk³ych wydarzeñ. Orzek³ mianowicie, ¿e w wyborach w 1971 r. Indira Gandhi naruszy³a ustawê antykorupcyjn¹ i wobec tego nie wolno jej przez piêæ lat pe³niæ funkcji obieralnych. S¹d Najwy¿szy zawiesi³ to orzeczenie, daj¹c czas na wniesienie apelacji. Dwa dni póŸniej Indira Gandhi wprowadzi³a stan wyj¹tkowy. Aresztowano setki jej politycznych przeciwników i wprowadzono ostr¹ cenzurê mediów. Gandhi oznajmi³a, ¿e wykryto spisek przeciwko postêpowi i demokracji, jednak nie przedstawi³a ¿adnych przekonuj¹cych dowodów. W 1977 r. zosta³a pozbawiona w³adzy przez opozycyjny blok Janata. Jego twórc¹ i przywódc¹ by³ podstarza³y, ascetyczny Morarji Desai - dawny cz³onek Partii Kongresowej, który kandydowa³ bez powodzenia na stanowisko premiera w latach 1964 i 1966. Czu³ siê spostponowany przez Indirê Gandhi i montuj¹c blok Janata wyra¿a³ protest przeciwko jej autorytaryzmowi oraz rosn¹cym wp³y- 500 wom politycznym ulubionego syna pani premier Sanjaya. W 1980 r. Indira Gan-dhi odnios³a jednak znów wyraŸne zwyciêstwo i powróci³a do w³adzy. Par¹ miesiêcy póŸniej Sanjay zgin¹³ w katastrofie lotniczej. Jego rolê w politycznych planach Indiry Gandhi przej¹³ starszy syn Rajiv. W 1984 r. Indira Gandhi ponios³a œmieræ w wyniku zamachu dokonanego przez Sikhów, z którymi od d³u¿szego czasu by³a w swoistym konflikcie. Od upadku muzu³mañskich Mogo³ów na pocz¹tku XVIII w. do przybycia Brytyjczyków w po³owie XIX w. Sikhowie rz¹dzili w Pend¿abie. Podzia³ Indii w 1947 r. spowodowa³ podzia³ Pend¿abu i ucieczkê Sikhów z jego zachodniej (muzu³mañskiej) czêœci na wschód, gdzie zamierzali - a zw³aszcza najwa¿niejsze ich ugrupowanie Akali - utworzyæ w³asne pañstwo lub ¹uasi-pañstwo. Prowadzili agitacjê na rzecz znacznej autonomii Pend¿abu, w³¹czenia do niego rejonu miasta Czan-digarhu (nale¿¹cego czêœciowo do s¹siedniego stanu Mariana) oraz realokacji rzecznych wód (dla irygacji pól). By³y to roszczenia polityczne, motywowane religijn¹ odrêbnoœci¹ Sikhów. Indira Gandhi nie by³a przeciwna eksponowaniu ich to¿samoœci religijnej, zgodnie z zasadami pañstwa œwieckiego, którego obywatele byli wyznawcami ró¿nych religii, lecz sprzeciwi³a siê tym roszczeniom jako trac¹cym separatyzmem. Sikhowie narazili siê jej, kiedy ich partia Akali Dal sprzymierzy³a siê w 1977 r. z Janat¹. Gdy Gandhi powróci³a do w³adzy, stara³a siê zdyskredytowaæ Akali Dal, przypisuj¹c jej odpowiedzialnoœæ za wyczyny ekstremistycznych grup Sikhów. Jedna z tych grup, kierowana przez wojowniczego Bhindranwale-go, zgromadzi³a broñ w ponad czterdziestu œwi¹tyniach Sikhów - w tym w Z³otej Œwi¹tyni w mieœcie Amritsar - i rozpoczê³a ich okupacjê. Indira Gandhi, obawiaj¹c siê wybuchu zbrojnego powstania, kaza³a wojsku oczyœciæ œwi¹tynie z okupantów. W trakcie g³ównej operacji, która objê³a Z³ot¹ Œwi¹tyniê, zginê³o tysi¹c Sikhów. Zgin¹³ równie¿ Bhindranwale, którego otoczy³a aureola mêczennika. PóŸniej grupa oko³o trzystu Sikhów, dzia³aj¹c wbrew poleceniom przywódców, ponownie opanowa³a czêœæ Z³otej Œwi¹tyni. Znów interweniowa³o wojsko, które wypar³o i aresztowa³o okupantów. Operacje wojskowe, prowadzone z u¿yciem czo³gów, by³y ra¿¹co nieudolne i spowodowa³y niepotrzebnie /niszczenia. W odwecie Indira Gandhi zosta³a zabita przez dwóch Sikhów z jej osobistej ochrony. Na wniosek przywódców Partii Kongresowej stanowisko premiera obj¹³ Ra-|iv Gandhi. Proces przekazania w³adzy by³ nad wyraz spokojny. Rajiv mia³ opiniê cz³owieka pozbawionego doœwiadczenia i ambicji politycznych. Widziano w nim dogodnego tymczasowego figuranta, którego obecnoœæ na stanowisku premiera mo¿e zapobiec chaosowi