Nie wiem czy Bóg istnieje, ale byłoby z korzyścią dla Jego reputacji, gdyby nie istniał" - Renard
J. Dollard i jego współpracownicy sformułowali hipotezę dotyczącą związku agresji z frustracją ujmując ją za pomocą. dwóch tez: "Każda agresja jest spowodowana przez frustrację" oraz "Każda frustracja powoduje wystąpienie jednej z form agresji",1 Późniejsze badania. innych autorów tylko częściowo potwierdziły prawdziwość tej hipotezy. Wykazały one bowiem, że pod wpływem frustracji mogą występować także reakcje nieagresywne oraz że agresja prócz frustracji ma też inne przyczyny. Doprowadziło to do zawężenia zakresu stosowalności hipotezy J. Dollarda. oraz wprowadzenia do niej modyfikacji. Formułowane wnioski dotyczące danej hipotezy mogą opierać się najej_ .weryfikacji wewnętrznej lub empirycznej. Weryfikacja wewnętrzna polega na analizie tworzących ją twierdzeń w celu ewentualnego wykrycia występujących w nich nieścisłości, sprzeczności, niezgodności z zasadami logiki. Weryfikacja wewnętrzna może również dokonywać się przez porównanie twierdzeń tworzących hipotezę z udowodnionymi już twierdzeniami lub prawami naukowymi. Ten sposób weryfikacji hipotezy pozwala na jej uściślenie oraz skorygowanie lub wyeliminowanie-niektórych zawartych w niej tez. Weryfikacja wewnętrzna jest jedynie wstępnym etapem weryfikacji hipotezy. Podstawową rolę odgrywa natomiast weryfikacja empiryczna wyma-.gająca trafnego doboru stosowanych w tym celu technik i narzędzi badaa oraz dokonania analizy zebranych za ich pośrednictwem materiałów. Przy empirycznej weryfikacji hipotez}' należy unikać posługiwania si$-tylko takimi technikami badań, które potwierdzają jej prawdziwość. Zarówno tendencyjny dobór technik badawczych, jak też tendencyjna interpretacja -uzyskanych materiałów empirycznych prowadzą nieraz do rzekomego potwierdzenia hipotezy oraz sformułowania błędnych wniosków.. Jak zaznacza W. S. Jevbns, "jedynym i wystarczającym sprawdzianem prawdziwości hipotezy jest jej zgodność z faktami"2. Jeśli natomiast wykryje-my fakty sprzeczne ź hipotezą, zostaje ona obalona lub co najmniej zachodzi konieczność ograniczenia zakresu jej stosowalności. 1 J. Dollard, L. W. Doob, N. E. Miller, O. H. Mowrer, R. R. Sears: Frusiration and Aggression',yf,',, s. l. . 2 W. S. Jeyons: Zasady nauki. Przekład z jeż. anr. M. Choynówski i B. J. Gawecki. T. K. •Warszawa 1960, PWN, s. 180. ' 130Empiryczna weryfikacja hipotezy wymaga zgromadzenia potwierdzających ją faktów. Zdaniem E. B. Wilsona, "jeśli rozważana hipoteza stanowi proste uogólnienie, to do sprawdzenia jej wystarczy wyszukanie większej. liczby przykładów i przekonanie się, czy uogólnienie pozostaje dla nich słuszne".1 Wnioski dotyczące weryfikowanej hipotezy mogą opierać się na studiach przypadków świadczących o występowaniu prawidłowości, której ona dotyczy. Materiałów empirycznych dostarczają wtedy obserwacje, wywiady lub dane zawarte w wytworach działania i dokumentacji. Studia przypadków umożliwiają dokonanie jakościowej analizy badanej prawidłowości. Ten sposób weryfikacji hipotezy posiada zarówno pewne zalety, jak też wady. Jego podstawowym walorem jest wykorzystanie informacji .o-rzeczywistym przebiegu badanych zjawisk. Jeśli jest nim ludzkie działanie, wówczas w naturalnych sytuacjach życiowych poznajemy je oraz determinujące je czynniki. Weryfikacja hipotezy oparta na studiach przypadków jest dość czaso-> chłonna. Jej poprawność zależy od doświadczenia badacza w zakresie posługiwania się klinicznymi metodami badań oraz od umiejętności trafnego dostrzegania w analizowanych przypadkach zachodzących-w nich prawi-Ało.wosci. Na studiach przypadków opierał się autor tej książki dokonując wstępnej weryfikacji hipotezy dotyczącej wpływu zawyżonego poziomu aspiracji na powstanie niektórych zaburzeń w zachowaniu się.2 W tym celu zanalizował kilkadziesiąt, przypadków świadczących o istnieniu-powyższej zależności. Analizy te stanowiły podstawę wyróżnienia form zaburzeńw zachowaniu się będąc następstwem zawyżonego poziomu aspiracji oraz dokonania ich klasyfikacji; podajmy kilka przy kładów przeprowadzonych studiów przypadków. W przytoczonym niżej przypadku zawyżony poziom aspiracji dotyczył osiągania bardzo dobrych wyników w nauce; był powodem nadmiernego wysiłku, przeciążenia pracą umysłową,oraz powstałych na tym tle zaburzeń . nerwicowych. Rysiek (14 lat) jest uczniem klasy VII. Jego rodzice wywierają nań silną presję, aby osiągał bardzo dobre oceny w szkole. Jeśli otrzyma "tylko" ocenę dobrą, jest to powodem awantury oraz wyzwisk rodziców skierowanych do syna. Chłopiec stara się być wzorowym uczniem. Nie może jednak zrealizować swych , ! E. B. Wilson (jr): Wstęp do badań naukowych; jw., s. 63. _ 2 z. Skórny: Zaburzenia w zachowaniu się jako funkcja zawyżonego po:iomii aspiracji . Acta Umyersitatiś Wratislayiensis". Nr 174. Prace Psychologiczne 11,-Wroclaw 1973- ,- zamierzeń, choć dużo czasu przeznacza na naukę; nieraz uczy się w nocy. Jego wysiłek doceniają nauczyciele; ponieważ jednak posiada on przeciętne zdolności, prócz ocen bardzo dobrych otrzymuje również oceny dobre, które nie zadowalają rodziców, a pod ich wpływem, również Ryśka. Rysiek jest przemęczony zbyt intensywną nauką, brakiem wypoczynku i rozry-. ' wek. Stał się nerwowy, przy drobnych niepowodzeniach czerwieni się i jąka. Jest zarozumiały w stosunku do kolegów, którzy wskutek tego odsunęli się od niego.' Mając 14 lat sprawia wrażenie dorosłego człowieka. Ostatnio, mimo otrzymywanych korepetycji, jego wyniki w nauce pogorszyły się. • . W kolejnym przypadku zawyżony poziom aspiracji zawodowych przyczynił się do powstania doznanych niepowodzeń oraz związanego z nimi zahamowania aktywności. Janusz (19 lat) posiadał średnie wykształcenie techniczne i pracował jako technik mechanik. Wykazywał dobry stan zdrowia, wysoką sprawność umysłową, spostrze-'' _gawczość, umiejętność szybkiego podejmowania decyzji. Od dłuższego czasu interesował się techniką i modelowaniem samolotów. Czytał dużo książek traktujących ' , o lotnictwie. Marzył o tym, aby zostać lotnikiem. Starał się o przyjęcie do oficerskiej szkoły