Nie wiem czy Bóg istnieje, ale byłoby z korzyścią dla Jego reputacji, gdyby nie istniał" - Renard
Juliette Alion 2"w jed- nej szkole londyńskiej i w jednej wiejskiej organizowała raz w tygodniu lekcje-koncerty dla dzieci opóźnionych w rozwoju umysłowym. Celem tych koncertów było kształcenie spostrze- żeń dzieci, spostrzeżeń zarówno słuchowych, jak i wzrokowych. Autorka stwierdziła, że przeżycia uczuciowe w związku ze słu- chaniem muzyki i budzące się zainteresowania muzyką zmusza- ją dzieci do wysiłku umysłowego. Badania wykazały, że pod / wpływem koncertów umysł dziecka zostaje rozbudzony, popra- wiają się wyniki nauczania, które stają się lepsze aniżeli w in- nych szkołach. Również Edith Schreiber3 przeprowadziła podobne badania w jednej ze szkół specjalnych NRD. Rytmiczno-muzykalne ćwi- czenia, które w klasach eksperymentalnych zostały specjalnie zorganizowane i systematycznie realizowane, dały w następstwie u wszystkich badanych lepszą możliwość koncentracji, lepsze skupienie uwagi, a w konsekwencji lepsza efektywność pracy na lekcjach. Nie stwierdzono natomiast tego u uczniów klas kontrolnych, w których nie realizowano programu ćwiczeń ryt- miczno-muzykalnych. Należy jeszcze dodać, że muzyka w łączności z ćwiczeniami rytmicznymi wywołuje pogodną atmosferę, a dobry nastrój, jak wiadomo, ułatwia uczenie się. Ponadto ćwiczenia takie mają jeszcze aspekt specjalnie wychowawczy. Działają kojąco na nie- spokojną grupę i ożywiają znużona, co również nie jest bez wpływu na uzyskiwane efekty pracy. Tak więc czas poświęcony ćwiczeniom rytmiczno-muzykalnym nie jest stracony. Po takich ćwiczeniach upośledzeni umysłowo pracują z lepszą uwagą i lepiej przyswajają sobie wiadomości i umiejętności, a na tym nam właśnie najbardziej zależy. Powyższe rozważania nie kwestionują bynajmniej koniecz- ności wypróbowania możliwości stosowania w kształceniu specjal- nym różnych metod nauczania. Okazuje się, że nawet „metoda 2 J. Alion: L'influence de la musiąue sur l'enfant inadapte. „Enfance" 1956 nr 4, s. 77—85. 3 E. Schreiber: Rythmische Erziehung als Mittel żur Verbesserung der Konzentration bei Hilfsschulkindern der unteren Klassen. „Sonder- schule" 1969 nr l i 2. 40 rozwiązywania problemów" może być wykorzystana z powodze- niem w pracy z upośledzonymi umysłowo. By zapewnić jednak sobie oczekiwane rezultaty, muszą być spełnione pewne warunki, a mianowicie: a) upośledzeni muszą mieć wzbudzoną motywa- cję, b) nie mogą być zmęczeni ani znużeni i c) przechodzić mu- szą najpierw ćwiczenia przygotowawcze na podobnym materia- le «. Nie tylko sam dobór metod nauczania w kształceniu specjal- nym wpływa na podnoszenie jego efektywności. Bardzo istotny wpływ wywiera też planowanie zakresu treści oraz różnych ćwi- czeń, które służą do wyrobienia długotrwałych przyzwyczajeń i zapewniają trwałość wiedzy. Przykładem korzystnego wpływu na podnoszenie efektów w nauczaniu poprzez odpowiednie roz- członkowanie materiału nauczania i rozplanowanie ćwiczeń mogą być wyniki badań Dietricha Kazmierzaka i Dorith Kiele •'. W badaniach tych chcieli ustalić, w jakim zakresie głębiej upośledzeni umysłowo są w stanie przy planowanej i ukierun- kowanej pracy, uwzględniającej ćwiczenia do kompleksu tema- tycznego „Ruch uliczny", przyswoić sobie wiadomości, sposoby zachowania się i przyzwyczajenia. Do realizacji powyższego kompleksowego tematu w klasie eksperymentalnej przygotowano dydaktyczno-metodyczna drogę na okres 5 miesięcy, zestaw zadań oraz różnorodne ćwiczenia. Po pięciu miesiącach pracy według opracowanej dydaktyczno- -metodycznej drogi stwierdzono u uczniów z klasy eksperymen- talnej znaczną poprawę w zakresie zachowania się na ulicy i przy przekraczaniu jezdni. Poprawa ta była znacznie wyższa w porównaniu z poprawą w zachowaniu się młodzieży z klasy kontrolnej, w której dla wspomnianego kompleksu tematycznego nie opracowano żadnej drogi dydaktyczno-metodycznej. Nie tylko stosowane metody nauczania wywierają dodatni wpływ na podnoszenie efektywności nauczania. Również spo- 4 A. M. Clarke, A. D. B. Clarke: Upośledzenie umysłowe. Warszawa 1969, PWN, s. 208. 5 D. Kazmierzak, D. Kiele: Żur Forderungsmethode iibung im Prozess der Bildung und Erziehung Fdrderungsfahiger Schwachsinniger. W: „Wis- senschaftliche Zeitschrift der Humboldt Universitat zu Berlin Geselschaft und Sprachwissenschaftliche Eeihe" 1974/5, s. 621. 41 sób realizacji zasad nauczania jest nie bez wpływu na stopień zrozumienia przekazywanego materiału oraz na jego trwałość. Przykładem tego twierdzenia mogą być przeprowadzone w szko- le specjalnej badania nad stosowaniem środków poglądowych na rozumienie i przeżywanie treści tekstów czytanych na lek- cjach języka polskiego w klasie IVB. W nauczaniu upośledzonych umysłowo zasada poglądowości jest na ogół przez wszystkich nauczycieli szkół specjalnych prze- strzegana. We wspomnianych jednak badaniach przestrzeganie jej zostało znacznie nasilone